TÜRKMEN ÜLKESİ

Türklerin Anadolu'ya geldiğinde ilk yerleşip devletlerini kurdukları bölgelerin başında Doğu ve Güneydoğu Anadolu gelir. Artuklular, Saltuklular ve Mengücekoğulları bu bölgelerin ilk hâkimleriydiler. Daha sonra bölgede iki büyük Türk aşireti görülür. Muş bölgesinde Karakoyunlular, Diyarbakır bölgesinde Akkoyunlular. Ancak önce Karakoyunlular, ardından Akkoyunlular, daha sonra da Safevi Türk Devleti'ni kuran Anadolulu Türkmen aşiretleri Doğu ve Güneydoğu Anadolu'dan kalkıp İran'a giderek kendi devletlerini kurdular. Bu durum Doğu ve Güneydoğu Anadolu'daki Türkmen nüfusunun azalmasına sebep oldu. Doğu Anadolu, İran ve Irak üçgeni "Türkmen ülkesi" diye anılırken, 16. Yüzyıl'dan itibaren Safevi Türkleri ile Osmanlıların çekişmesi bölgenin Türkmen kimliğini ortadan kaldırdı. Safeviler'le Osmanlılar arasındaki çekişme başlangıçta Doğu ve Güneydoğu Anadolu'daki Akkoyunlu topraklarına kimin hakim olacağı meselesiydi.

Ancak siyasi çekişme zamanla mezhep çekişmesine döndü ve Safevi Devleti'ni kuran Alevi Türkmenlerin Anadolu'da kalan kısımları Osmanlı yönetimi tarafından tehdit olarak algılandı. Aynı şekilde Safevi yönetiminin de Sünni Kürtlere bakışı olumsuzdu. Osmanlılar, Doğu Anadolu'da sınırlarını güvence altına almak için Türkmenlere karşı da baskı uygulayıp, Kürtler'i Türkmenler'e tercih ettiler. Yavuz Sultan Selim döneminden (1512-1520) itibaren Osmanlı yönetiminden baskı gören Türkmenler'in bir kısmı İran'a göç ederken, bir kısmı da Kürt aşiretlerinin içine karışarak zamanla Kürtleşti.

Birçok aşirete arşiv kayıtlarında Türkmen Ekradı (Türkmen Kürtleri) diye rastlanır. 16. Yüzyıl'da Türkmen olarak zikredilen birçok aşiret günümüzde Kürt olarak karşımıza çıkmaktadır. Örneğin Urfa'daki Karakeçililer, Kilis civarındaki Okçu İzzeddinliler, Gaziantep, Adıyaman, Malatya, Konya ve Haymana'daki Rişvan aşireti aslen Türkmen olan aşiretlerdendir.

Not: Geniş bilgi için, Faruk Söylemez, Osmanlı Devleti'nde Aşiret Yönetimi: Rişvan, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2007;

Mustafa Öztürk, Kilis, Urfa, Adıyaman ve Çevresinde Cemaatler-Oymaklar

ANADOLU’DA TÜRKMENLER

               Osmanlı İmparatorluğu topraklarında yaşayan aşiretlerin büyük bölümü Anadolu'da bulunuyordu. Anadolu'daki en büyük iki aşiret ULUYÖRÜK ve DULKADİRLİ TÜRKMENLERİ idi. Uluyörük, Tokat, Sivas, Çorum, Kırşehir, Çorum, Ankara, Eskişehir ve Yozgat'ta; Dulkadirli Türkmenleri ise Maraş, Elbistan, Kırşehir, Yozgat, Adana, Urfa, Adıyaman ve Kayseri'de yaşıyorlardı. İki aşiretin 16. Yüzyıl'daki toplam nüfusu 300 bin civarındaydı. Anadolu'da orta büyüklükteki bir şehrin bu dönemde 5 ile 10 bin kişilik bir nüfusa sahip olduğu göz önüne alındığında aşiretlerin nüfusu oldukça büyük bir rakamdır. Konya Bozkırı'nda Atçekenler; Trabzon, Giresun,  Gümüşhane ve Balıkesir’de Çepniler; Kayseri'de Avşarlar; Sivas’ın güneyinde (Divriği, Şarkışla, Kangal, Gürün ve civarı) Yeni İl Türkmenleri;  Ankara ile Bursa arasında Karakeçililer; Diyarbakır, Urfa, Mardin, Erzurum ve Kars civarlarında Bozulus Türkmenleri (Akkoyunlu Türkmenleri); Manisa'da Ellici ve Mukataa Yörükleri; İç Ege'de (Kütahya, Uşak, Denizli) Bozguş Yörükleri, Kılcan Yörükleri ve Akkeçili Yörükleri; Denizli'de Kayı Yörükleri ve Çobanlar Yörükleri; Aydın'da Karacakoyunlar, Çuga Yörükleri ve Çulluyan Yörükleri yaşıyorlardı. Muğla ve civarında Kayı, Kızılcakeçili, Kızılcakoyunlu, Divane Ali, Balıkçı ve Horzum aşiretleri; Mersin ve civarında İçel Yörükleri, Kütahya'da Kütahya Yörükleri; Antalya'da Teke Türkmenler'i, Bolu'da Bolu Yörükleri; Hatay ve civarında Özeroğulları (Üzeyir Türkmenler'i); Adana'da Ramazanlu Ulusu; Tarsus'ta Varsaklar; Kastamonu'da Kastamonu Yörükleri; Kayseri, Isparta, Afyon, Aydın, Balıkesir, Kütahya, Niğde, Aksaray, Nevşehir ve Kırşehir'de Danişmendliler yerleşmişlerdi.

MARAŞ'TA TÜRKMEN BOY VE AŞİRETLERİ

Osmanlı ALEVİ tabirini yazılı kayıtlarda hiç kullanmamıştır. Alevi sözcüğü yerine TÜRKMEN sözcüğünü kullanmıştır. TÜRKMEN EKRADI tabiri ALEVİLER anlamına gelmektedir. Kahramanmaraş nüfusunun etnik yapısı konusunda şimdiye kadar bir araştırma yapılmamıştır. Osmanlı döneminde ise din eksenli nüfus sayımları yapılmıştır. Bu sayımların oranları o dönem Maraş’ın bağlı olduğu Halep salnamelerinde mevcuttur.1482 yılında Fransız Seyyah Broquiere, Dulkadiroğlu topraklarından geçtiğinde; Maraş’ta yoğun olarak Türkmenlerin yaşadığını nakleder. Hatta burada kadınların dahi savaşçı olduklarından bahseder ki bunlar da Türkmen kadınlarından başkası değildir.

Ünlü Osmanlı Seyyahı Evliya Çelebi, Seyahatnamesi’nde Maraş için “…kelimatları lisan-ı Türkîdir ve ekseriya halkı Türkmendir” der. Maraş merkez olmak üzere bu yörelerde bulunan Türkmen aşiretleri, tahrir kayıtlarında, Yörükan-ı maraş ya da Türkman-ı Dulkadiriyye adıyla anılmaktadır. Bunlar Dulkadir Beyliği’nin unsurları olup Anadolu’nun en kalabalık Türkmen teşekkülünü oluşturuyorlardı. Şehirde çoğunluğu oluşturan bu Türkmen topluluğu, Oğuzların Bozok koluna mensuptur. Dulkadir Türkmenleri, 1300’lü yılların başında Moğol baskısı ile İran üzerinden Anadolu’ya gelip Elbistan ve Maraş bölgesine yerleşmişlerdir.

Maraş’ta mevcut Türk boyları ise;

1.Ağaçeriler,

2.Avşarlar,

3.Bayatlar,

4.Bayındırlar,

5.Çepniler,

6.Kapkınlar,

7.Kınırlar,

8.Kızıklar,

9.Peçenekler,

10.Yasırlar,

11.Yırakırlar ve Yörüklerdir.

Maraş merkez ve ilçelerde geçen bazı yer, mezra ve köy adları, Türk bey ve oymaklarının Maraş’taki varlığının bir başka göstergesidir. Bunlar,;

1.Şeyhlular,

2.Bahadırlı,

3.Orçan,

4.Kınık,

5.Alembey,

6.Avşarlı,

7.Kavşut,

8.Karaçalar,

9.Kuyumcular,

10.Kabaklar

11.Bulanık

Maraş Tahrir Defterindeki kayıtlara göre, 16. yüzyılda, Maraş Sancağı’na bağlı 868 köyde 200′ den fazla Oğuz boylarına bağlı Türk cemaatleri meskûndur.

1.Abdalan: Yörükan-Türkmen

2.Atmanlı: Döğer Boyu

3.Celikan: Döğer Boyu

4.Çakallı: Avşar Boyu

5.Kılıçlı: Beğdilli Boyu

6.Koçkırı: Avşar Boyu

7.Resulanlı: Bayındır Boyu

8.Rışvan: İğdir Boyu

9.Sinemli: Bayındır Boyu

10.Şadıllı: Avşar Boyu

11.Şemsikanlı: Döğer Boyu

12.Akçekoyunlu: Bayındır Boyu

Bunların yanında:

1.Bağıllu,

2.Bekişlü,

3.Dervişçinli,

4.Haydarlu,

5.Kara Hasanlu,

6.Narlu,

7.Sevikler/(Almalu),

8.Şarkıyan,

9.Şamlular,

10.Ağcalar,

11.Haydarlı,

12.Kabalar,

13.Karahasanlar,

14 Karalar,

15.Ketiler,

16.Kızkapanlı,

17.Kizirli,

18.Mahkânlı,

19.Sadakalar,

20.Tilkiler

21.Turuşlu isimli aşiretler Yörükan-Türkmen taifesidirler.

Adnan Güllü (Tarih Araştırmacısı & Eğitimci-Yazar)