1925 yılında bir talimatname ile son şeklini alan Cumhurbaşkanlığı Forsu, cumhurbaşkanlığı makamını temsil eden en üst simgedir. Cumhurbaşkanının bulunduğu her yerde; bayrak direğinde, çalışma masasında, makam arabasında yer alan fors, 1922 yılından beri kullanılmaktadır. Bir güneş ve etrafında 16 yıldız olarak yer alan simgeye Cumhurbaşkanlığı Arması, bu armanın Türk bayrağının sol üst köşesine uyarlanmış haline Cumhurbaşkanlığı Forsu denir. Armada yer alan yıldızların sayısının 16 olması ve bunların tarihte kurulmuş olan Türk devletlerine işaret etmesi meselesi, Cumhuriyetin erken döneminde olmasa da 1960’lı yıllardan beri tarihçiler arasında tartışma konusu olmuştur. Forstan bağımsız olarak, 16 Türk devleti sayısının belirlenmesi çalışmaları, bir rivayete göre Atatürk zamanında bir heyet tarafından ele alındığı söylenmiştir. Bu makalemizde, forsun şekli ve önemi, amblemdeki güneşin ve yıldızların bir anlamının olup olmadığı, varsa bu anlamlandırmanın ne zaman ve hangi anlamda yapıldığı; bundan mütevellit 16 Türk devleti meselesinde yaşanan tartışmalar incelenmiştir.

Bu ülkenin milletinin kendi tarihini doğru bilmesi çok önemlidir. Her ne kadar Türk milletinin tarihinin çok eskilere dayanmasına rağmen öyle olmadığı servis edilse de, Türklerin Tarihte Kurduğu Devlet Sayısının 16 OLDUĞU İDDİASI DOĞRU DEĞİL!

Türklerin tarihte kurduğu devlet sayısı 16 değildir. Cumhurbaşkanlığı forsunda yer alan 16 yıldız üzerinden ortaya konan bu iddia doğruyu yansıtmamaktadır. Forsta yer almadığı hâlde Türkler tarafından kurulmuş olan Kıbrıs Kuzey Türk Cumhuriyeti, Azerbaycan, Türkmenistan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Sakalar, Asya Avar Devleti, Karluk Devleti, Kansu Uygur Krallığı, Peçenek Hanlığı, Tolunoğulları, Memlük Devleti, Anadolu Selçuklu Devleti, Akkoyunlular, Karakoyunlular, Kırım Hanlığı, Kırım Halk Cumhuriyeti, Kazan Hanlığı, Safevi Devleti, Bakü Hanlığı, Çağatay Hanlığı, Batı Trakya Türk Cumhuriyeti, Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti, Kıbrıs Federe Türk Devleti, Hatay Cumhuriyeti gibi birçok Türk devleti düşünüldüğünde, bahse konu sayının 16 olamayacağı  anlaşılmaktadır.

Cumhurbaşkanlığı armasında yer alan 16 yıldız, yukarıda adı zikredilen devletleri simgeliyor olabilir; ancak, arma üzerindeki yıldız sayısı üzerinden Türklerin tarihte kurduğu devlet sayısının 16 ile sınırlı olduğunu öne sürmek doğru değil.

Türkler tarihte 16 devlet mi kurdu? Tarihte kurulan Türk devletlerinin sayısı sadece 16 mı? Tabii ki hayır. Peki, neden bazı köşe yazarları ya da diğer şahıslar bu yanlış iddiayı sürekli dile getiriyor?

İDDİA ŞU: “Türkler tarihte 16 devlet kurmuşlardır. Cumhurbaşkanlığı forsundaki yıldızlar da bunu simgelemektedir.” Ancak, Cumhurbaşkanlığı forsunda yer alan 16 yıldız üzerinden tarih boyunca Türkler tarafından sadece 16 devletin kurulduğu iddiası doğruyu yansıtmamaktadır. Cumhurbaşkanlığı forsundaki yıldız sayısına ve neden bu şekilde belirlendiğine girmeden bazı gerçekleri aktaralım öncelikle.

Milletimizin en temel özelliklerinden birinin “devlet kurma” olduğu vurgulanarak, devletsiz dönem geçirmediğimizin altı çizilir. Teşkilatçılık ve devletçilik ruhuyla -her ne kadar devletlerimiz çeşitli nedenlerden ötürü yıkılsa da- bir yolunu bulup, örgütlenip yeni bir devlet şemsiyesi altında bir araya geldiğimiz dile getirilir. Tarihimiz incelendiğinde bu hususun doğru olduğu görülür. Ancak, doğruluğu üzerinde şüphe bulutları yoğunlaşan iddia, devlet kurma istidadımız değil, tarihte sadece 16 devlet kurduğumuz.

Ortasında güneş, bunun çevresinde ise 16 yıldız bulunan simge “Cumhurbaşkanlığı Arması” olarak nitelenmekte olup, Türk Bayrağı üzerine “Cumhurbaşkanlığı Arması” yer alması durumunda “Cumhurbaşkanlığı Forsu” oluşmaktadır.

Cumhurbaşkanlığı, forsun pek çok anlam, motif ve değeri bünyesinde barındırdığını, yüzlerce yılın birikimini, tarihteki Türk topluluklarını, dolayısıyla Türk birliğini ve Türkiye Cumhuriyeti’ni temsil ettiğini belirtmektedir. Cumhurbaşkanlığı forsunda da yer alan güneşin sonsuzluğu ve dolayısıyla Türkiye Cumhuriyeti’ni, 16 yıldız ise tarihteki bağımsız 16 büyük Türk Devletini simgelediği ifade edilmektedir.

BU DEVLETLERİN LİSTESİ ŞU ŞEKİLDE:

1.BüyükHunİmparatorluğu: MÖ 220- MS 216

2. Batı Hun İmparatorluğu: MÖ 48-MS 216

3. Avrupa Hun İmparatorluğu: 375-469

4. Ak Hun İmparatorluğu: 420-552

5. Göktürk Kağanlığı: 552-745

6. Avar Kağanlığı: 565-835

7. Hazar Kağanlığı: 651-983

8. Uygur Kağanlığı: 745-1368

9. Karahanlı Devleti: 840-1212

10. Gazne Devleti: 962-1183

11. Büyük Selçuklu Devleti: 1040-1157

12. Harezmşahlar Devleti: 1097-1231

13. Altın Ordu Devleti: 1236-1502

14. Timur İmparatorluğu: 1368-1501

15. Babür İmparatorluğu: 1526-1858

16. Osmanlı İmparatorluğu: 1299-1922

Cumhurbaşkanlığı Forsu’nu resmî anlamda düzenleyen ilk belgenin 22 Ekim 1925’te çıkarılan Sancak Talimatnamesi olduğu, 1922 tarihli bir fotoğrafta, İzmir’e giderken Atatürk’ün otomobiline bugünkü Cumhurbaşkanlığı Forsu’na benzer bir flamanın takıldığı, Osmanlı Devleti döneminde sancaklarda 16 şualı (ışınlı) bir yıldız ve güneş rumuzunun kullanıldığı bilinmektedir. Ancak, forstaki 16 yıldızın manası ve hangi devletleri temsil ettiğine dair elimizde somut bir bilgi, belge ya da vesika bulunmamaktadır. Kimin hangi motivasyonla tasarladığı net değildir.

Peki, tarihte kurduğumuz devletler bu 16 devlet ile mi sınırlı? Hayır. Türkler sadece 16 devlet kurmadı. Kurduğumuz devletlerin sayısı daha fazla. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC), Azerbaycan, Türkmenistan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan‘a 16 devletlik listede yer verilmemiş (Geçmişte KKTC’ye 16 devlet arasında yer açmak adına Batı Hun Devletini listeden çıkarmanın da tasarlandığı öne sürülmüştü).

Tarihte bazı devletlerimiz 2’ye ya da daha fazla parçaya ayrılarak farklı devletler oluşturulmuştur. Örneğin, Büyük Hun İmparatorluğu 2’ye ayrılıp Batı ve Doğu Hun Devletleri kurulmuştur. Batı Hun Devleti listede var ama Doğu Hun Devleti yok 16 Türk devleti listesinde. Bir diğer örnek de Göktürk Devletinin 2’ye bölünerek Batı ve Doğu Göktürk Devletlerinin kurulmasıdır. Bölünmelerden sonra oluşan devletler, 16’lık listede yer almıyor.

Bölünmeyle oluşan devletleri listeye ekleyip Anadolu Beyliklerini(Devletleri)de yok sayıp mevcut özerk Türk Cumhuriyetlerini göz ardı etsek de tarihte bölünmeyle oluşan devletler dışında kurulan birçok Türk devleti bu listede yer almıyor.

Listeye girmeyi başaramayan bazı örnekler şu şekilde sıralanabilir: Sakalar, Asya Avar Devleti, Karluk Devleti, Kansu Uygur Krallığı, Peçenek Hanlığı, Tolunoğulları, Memlük Devleti, (resmi adı Ed-Devletü’t Türkiye olan)  Anadolu Selçuklu Devleti, Akkoyunlular, Karakoyunlular, Kırım Hanlığı, Kırım Halk Cumhuriyeti, Kazan Hanlığı, Safevi Devleti, Bakü Hanlığı, Çağatay Hanlığı, Batı Trakya Türk Cumhuriyeti, Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti, Kıbrıs Federe Türk Devleti, Hatay Cumhuriyeti. İrili ufaklı devlet oluşumlarının da eklenmesiyle listedeki Türk devleti sayısı 50’ye ulaşmaktadır.

Tespit için bir kıstas kullanılmış mıdır diye sorgulayacak olursak; sahip olunan topraklar ya da hükmedilen halk üzerinden de gitsek, bu liste yine de 16 devlet ile kısıtlanamayacak ölçüde geniş. Cumhurbaşkanlığı armasında yer alan 16 yıldız, yukarıda adı zikredilen devletleri simgeliyor olabilir; ancak, arma üzerindeki yıldız sayısı üzerinden Türklerin tarihte kurduğu devlet sayısının 16 ile sınırlı olduğunu öne sürmek doğru değil.

Nihal Atsız, 1969 yılında Ötüken dergisinde yayımlanan “16 Devlet Masalı ve Uydurma Bayraklar” adlı makalesinde bu durumu “16 Türk devleti efsanesi” olarak nitelemiş ve şu ifadeleri kullanmıştı: “16 Türk devleti efsanesini, Sayın Tekin Erer’in Ocak 1969’da kendi sütununda yazdığı “Türklüğün 16 Avizesi” başlıklı makaleden öğrendim. Bu makalede sayılan 16 devlet arasında Samanlılar gibi Türk olmayan devlet bulunduğu gibi AKKOYUNLULAR, KARAKOYUNLULAR, SAFEVİLER, MISIR KÖLEMENLERİ gibi büyük ve muhteşem Türk devletlerinden bahsedilmeyişi, hele cihan tarihinin en büyük imparatorluğu olan Çengiz devletinin anılmayışı konuyu daha başlangıçta sakat hale getirmektedir. Bundan başka 16 devlet telâkkisi bizim millî ülkümüze, büyüklük düşüncemize aynı zamanda tarihî gerçeklere de şiddetle aykırı düşmektedir. 16 büyük devlet… Tabii, Karamanoğulları ve daha küçükleri gibi ötekilerini de sayınca bu rakam kabaracak, en aşağı 50 devlet olacaktır.”

Murat Belge de Radikal Gazetesinde yayınlanan “Gelelim 16 Türk devletine” başlıklı ve 26 Kasım 2005 tarihli yazısında yazısın da Prof. Dr. Coşkun Üçok’un “16 Türk devletinin efsane olduğuna yönelik tespitlerini şu şekilde aktarmıştı: “Coşkun Üçok bu ’16 devlet’in hiçbir temeli olmadığını söylüyor. Şöyle bir alıntı vereyim: “Cumhurbaşkanlığı forsunun üst sol köşesinde bulunan güneşi çevreleyen 16 yıldızı her kimse, birisi bu yıldızların 16 Türk devletini simgelediğini kabul etmiş ve sonrada tutmuş her yıldıza bir devleti münasip görmüş. Ancak Türk tarihi hakkında, herhalde yeterli bilgisi olmadığı için, küçükleri bırakıp büyük bütün Türk devletlerini saysa bile 16 sayısını çok aşacağı için hiçbir ölçüte uymayarak keyfi bir biçimde 16 devletin adını sıralamıştır.

Bunların içinde Türk oldukları kuşkulu olanlar bulunduğu gibi, devlet kurucularının Türk olmadıkları kesin olanlar da vardır. Buna karşılık kurucusu da, halkı da öz be öz Türk olanlar bu 16 içinde yer almamışlardır. İşin daha hoş yanı bu devletler içinden birini çıkarıp yerine başkası da konulabilmiştir. 15 Kasım 1983’te Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti kurulunca, bu küçük devlete 16’lar içinde yer verilebilmesi için o zamana kadar kitaplarda, broşürlerde, posterlerde yer alan Panu’nun kurmuş olduğu Batı Hun İmparatorluğu (48-216) listeden çıkarılmış ki, 16 sayısı bozulmasın.”

Efsaneyi icat etmiş kişiye Coşkun Üçok ‘her kimse’ ve ‘birisinden daha fazla yaklaşamıyor. 12 Eylül Vaka-i Hayriye’sinin ışığı altında yaşadığımız 80’lerde, Ankara Üniversitesi Rektörlüğü 1984-85 ders yılı açılış töreninde bu 16 devleti tanıtan bir kitapçık dağıtmış. Bu bilim kurumunun sunduğu bu faydalı eserde, Üçok’un anlattığına göre, Attila’nın Hunları İ.S. değil de İ.Ö. 5. yüzyılın Türk devleti olarak tanıtılınca, ortaya 1000 yıllık bir fark çıkmış. Uygurların ‘matbaa tekniğini ‘keşfettikleri’ de söylenmiş. Karahanlılar devletinde halk tamamen Türk ve kısmen İranlıdır denmiş. Bu da ancak Türklere özgü bir marifet olsa gerek. Ayrıca, Altınordu devleti içinde yer alan bir Cuci ulusu varmış.”Bu konuda Yusuf Halaçoğlu forsta 4 Türk devletinin eksik olduğunu savunarak Cumhurbaşkanına yıldız sayısını 16'dan 20'ye çıkarmasını önerdiğini ve geçmiş dönemde bununla ilgili önerge verdiğini de hatırlatmak istiyorum.

Adnan GÜLLÜ (Tarih Araştırmacısı & Eğitmen-Yazar)