“Tarih 29 Ekim 1923, saat 20.30’du Cumhuriyet’in İlanı 96, bayramı 94 yaşında”

“Tarihi gerçekler yazılmazsa, zamanla uydurma argümanlar gerçek gibi algılanmaya başlar ve insanları şaşırtır bir niteliğe bürünür.”

23 Nisan 1920'de TBMM'nin açılışı ile Milli Egemenliğe dayalı yeni bir devlet kurulmuştu. Ancak Kurtuluş Savaşı devam ederken, milli birlik ve beraberliğin bozulmaması için rejimin adı konulmamıştı. Saltanatın kaldırılmasının ve Lozan Antlaşması'nın ardından TBMM'de en çok tartışılan konulardan biri, yeni devletin niteliği sorunuydu. Hükümetinin dayandığı prensipler demokratikti ama bir taraftan da adı "Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti" idi.  Mustafa Kemal Paşa`nın tavsiyesi ile 27 Ekim 1923'te Ali Fethi (Okyar) Bey başkanlığındaki hükümetin istifası ve Cumhuriyet Halk Fırkası grubunun yeni hükümet listesi üstünde anlaşmaya varamaması üzerine, Mustafa Kemal Paşa 28 Ekim gecesi arkadaşlarını toplayarak sorunun gerçek çözümüyle ilgili düşüncesini açıkladı ve İsmet İnönü'yle o gece, devletin niteliğinin Cumhuriyet olduğunu öngören bir yasa tasarısı hazırladılar.

Tarih 29 Ekim 1923 Pazartesi’ydi. Akşam saat 18’00’de toplanan TBMM’nde ki görüşmelerde Cumhuriyet’in ilanı tartışıldı. Söz alandan tarihçi Abdurrahman Şeref Bey, “Hâkimiyet kayıtsız şartsız milletindir” dedikten sonra, “kime sorarsanız sorunuz bu cumhuriyettir; doğan çocuğun adıdır” dedi. Saat 20.30’da Meclis Reisi Müşir (Mareşal) Gazi Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşlarının verdiği önerge kabul edilerek Anayasa’nın 1. Maddesi sonuna “Türkiye Devleti’nin hükümet şekli Cumhuriyettir.”  Cümlesi eklenerek değiştirildi. Mehmet Emin (Yurdakul)   Bey, söz aldı. “Bu hükümetin temellerinin arzın temelleri kadar sağlam olmasını isterim. Cumhuriyetin ruhu önünde tazimen(yüceltmek için) ayağa kalkarak üç kere “Yaşasın Cumhuriyet”  diyerek hükümetimizi kutlamalarını muhterem arkadaşlardan temenni eylerim” dedi. Milletvekilleri ayakta üç kere “Yaşasın Cumhuriyet” dediler.

15 dakika sonra oturum katılan 158 üyenin oylarıyla 158 üyenin oylarıyla “Reisicumhur” seçilen Mustafa Kemal, kısa teşekkür konuşmasını, “Türkiye Cumhuriyeti mesut, muvaffak ve muzaffer olacaktır” diyerek noktaladı. 29–30 Ekim gecesi 101 pare top atılarak Cumhuriyet’in ilanı duyuruldu. O akşam Fatih Belediyesi’nde bir şölende olan İstanbul Kumandanı Şükrü Naili Paşa’ya Ankara’dan gelen resmi bildiride “TBMM Cumhuriyet’in ilanına karar verdi. Bunun 101 pare top atışlarıyla ilan ediniz” yazılıydı.

29 Ekim 1924’te, Cumhuriyet’in birinci yıl dönümünde kentlerde “tezahürat” yapıldı. 29 Ekim gününün ulusal bayram kabul edilmesine ilişkin yasa ise 19 Nisan 1925’te kabul edildi. Ve yurt genelinde ilk Cumhuriyet Bayramı 29 Teşrinievvel 1341 (29 Ekim 1925) günü kutlandı.

Atatürk, söylediği gibi: “TÜRK MİLLETİNİN KARAKTER VE ADETLERİNE EN UYGUN OLAN İDARE, CUMHURİYET İDARESİDİR.”  

Adnan GÜLLÜ Tarih Araştırmacısı & Eğitimci-Yazar