Kuvay-ı Havaiye ( Hava Kuvvetleri)

17 Aralık 1903’te Wright Kardeşlerin havadan ağır ilk motorlu uçuşu ABD yapmasından yedi yıl sonra, 1910’da Fransa’da ilk kez uçakla tanışmıştı.

10 Eylül 1910’da PARİS’te uluslararası katılımlı Picardie Manevraları düzenlenmiştir. Osmanlı Devleti, Paris Ateşemiliteri BİNBAŞI FETHİ(OKYAY) BEY, Topçu Rıza Paşa, Kurmay Yüzbaşı Selahattin Bey ve Kurmay Yüzbaşı MUSTAFA KEMAL BEY’den oluşan bir gözlemci heyetiyle manevralara katılmıştır.

Picardie Manevraları Atatürk’ün ilk yurt dışı gezisidir.  Bu manevra sırasında isteyen misafir ülkelerin subaylarının uçaklara bindirileceği bildirildi. Yzb. Mustafa Kemal’de uçakların birine binmek için yöneldi. Bu sırada Ali Rıza Paşa, Mustafa Kemal’in kolundan tuttu ve şöyle dedi” BİLMEDİĞİN AŞ, YA KARIN AĞRITIR YA DA BAŞ” diye uyardı. Bunun üzerine Mustafa Kemal uçağa binmedi. Uçak biraz sonra havalandı, havada birkaç tur attıktan sonra hızla yere çakıldı ve içinde ki bütün personel öldü. O olaydan sonra Mustafa Kemal hiç uçağa binmedi. Ancak istikbalin gelecekte göklerde olduğunu anlamıştı.

Picardie Manevralarından sonra Avrupa’da uçak sanayi gelişmeye başlamıştı. Bu manevralardan sonra Alman, Rus, İtalyan ve İngiliz askeri pilot yetiştirmek amacıyla Fransa’ya öğrenci göndermeye başlamışlardır.

İşte bu sıralarda Osmanlı ilk kez Avrupa ile birlikte havacılıkta eş zamanlı olarak gelişme göstermiştir. Öyle ki Osmanlı havacılık çalışmaları bütün Balkan ülkelerinden ve Rusya’dan önce başlamıştır. Osmanlı’nın başlangıç olarak Batı’nın gerisinde kalmadığı belki de tek alan askeri havacılıktır dersek fazla abartmış olmayız.

Osmanlı topraklarında ilk uçaklı uçuşu, Baron  de Catters gerçekleştirmiştir. “Voison” adlı uçağıyla 2 Aralık 1909’da İstanbul semalarında uçmuş ve Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşa’yı da ziyaret etmiştir.

LİBYA (TRABLUSGARP) SAVAŞI VE UÇAKLAR

1911 yılında İtalya, Osmanlı toprağı Trablusgarp’a ( Bugün ki Libya) saldırmış. Osmanlı Devleti her bakımdan hazırlıksız yakalandığı bu savaşta, ilk olarak İtalyanlar uçak kullanmıştır. İtalya öncü kuvvetlerle birlikte uçuş bölüğüne 9 uçak ve 2 hava gemisi göndermiştir. İtalyanlar Türk mevzilerine uçakla bombalı saldırıda bulunmuşlardır. İtalyanlar savaşta Türk mevzilerine yaklaşık iki kiloluk dört bomba atarak tarihte ki ilk hava bombardımanını gerçekleştirmiştir. İtalyan uçakları Trablusgarp’ta ve Bingazi’de ki Hilal-i Ahmer (Kızılay) çadırlarını da bombalamışlardır.

Trablusgarp Savaşı başladığında İTALYAN ORDUSUNUN 28 uçak ve 2 yönlendirilebilir balondan oluşan bir hava gücü vardır. Buna karşın Osmanlı ordusunun hiç hava gücü yoktur. Osmanlı Devleti savaş sırasında 2 uçak bulup yabancı pilotlar kiralamıştır. Ancak Osmanlı bu uçakları Trablusgarp’a gönderilmesin de bir takım sıkıntılar yaşamış olduğundan bu uçakları savaşa sokamamıştır. Osmanlı bu savaşta uçak kullanamamıştır. Osmanlı bu savaşta uçak kullanmasa da savaşta, bir İtalyan uçağını düşürmeyi başarmıştır. BÖYLECE HAVACILIK TARİHİNDE YERDEN AÇILAN ATEŞLE UÇAK DÜŞÜREN İLK ÜLKE OSMANLI OLMUŞTUR. 

Geleceğin en etkili savaş gücü olan uçaklar ilk olarak 1911 yılında İtalya ile Osmanlı Devleti arasında ki TRABLUSGARP SAVAŞI’NDA KULLANILMIŞTIR.

Ayrıca keşif, havadan çekim, bombardıman, düşen ilk uçak gibi havacılık tarihinin ilkleri bu savaş sırasında yaşanmıştır.  

 15 Mart 1912’de Osmanlı Genelkurmayı sipariş ettiği ilk keşif uçaklarına sahip olmuştur. Bu ilk Türk uçakları, ilk kez 27 Nisan 1912’de Türk semalarında uçmuştur.

Osmanlı Balkan Savaş’larından önce İngiliz, Alman, Fransa’dan aldığı uçaklar için Yeşilköy’de bir askeri havaalanı kurmuştur. Aynı zamanda 3 Temmuz 1912’de de “Yeşilköy Tayyare Okulu’nun açılışı yapılmıştır.

1912’DE BAŞLAYAN BALKAN SAVAŞI’NDA OSMANLI DEVLETİ’NİN HAVA GÜCÜ FRANSA’DA EĞİTİLMİŞ 2 PİLOT VE YURTDIŞINDAN SATIN ALINMIŞ 17 UÇAKTAN OLUŞMUŞTUR.

Osmanlı Devleti, uçakları ilk defa II. BALKAN SAVAŞI’NDA keşif ve bombardıman amaçlı olarak kullanmıştır. 6 MART 1913 TARİHLİ BİR EMİRLE TÜRK UÇAKLARININ KANAT ALTLARINA MİLLİYETİ GÖSTERME AMACIYLA AY YILDIZ ÇİZİLMİŞTİR. BU DÜNYA HAVACILIĞINDA BİR İLKTİR.

Balkan Savaşları sırasında maddi ve manevi büyük sıkıntılar çeken Osmanlı Devleti, hazinede uçak alacak para olmadığı için halktan yardım toplamaya karar vermiştir. Mahmut Şevket Paşa, hava gücünü artırmak için “Teyyare İanesi” kampanyası başlatmıştır. Mahmut Şevket Paşa 30, Sultan Reşat 1000 altınla kampanyaya destek vermiştir. Bu paralarla alına uçağa OSMANLI adı verilmiştir. Serasker Rıza Paşa da kendi parasıyla alıp orduya bağışladığı uçağa VATAN adını koymuştur. Mısırlı Prens Celalettin de PRENS CELADDİN adını verdiği bir uçak satın alıp orduya vermiştir. Yardım paralarıyla alınan ilk uçaklara “Meşrutiyet” ve “Ordu” adları verilmiştir. Memurlar da “Gümrük” ve “Maliye” adlarını vermeyi düşündükleri uçakları almak için para toplamıştır. Halkın bağışlarıyla 103.483 Frank’a “Muavenet-i Milliye” adı verilen bir uçak satın alınmıştır.

1914 yılında Enver Paşa, Fransa’da eğitim görüp yurda dönen ilk pilotlardan olan 2500 kilometrelik İstanbul- Kahire uçuşunu gerçekleştirmelerini istemiştir.

Tayyareci (Pilot) Yüzbaşı Fetih Bey ve Tayyareci (Pilot) Üsteğmen Sadık Bey, İstanbul'dan Kahire'ye propaganda amaçlı gerçekleştirdikleri 2500 km bir uçuş sırasında, 27 Şubat 1914'te Şam'ın TABERİYE İLÇESİ ŞİMİRİYE bucağı yakınlarında şehit oldular. Pilot teğmen Nuri Bey’de Torosları açtı Yafa’vardı buradan havalandıktan sonra denize düştü ve boğularak şehit oldu.

NOT: şimdiki Fethiye Meğri olan adı Yzb. Fethi anısına Fethiye yapılmıştır. 1940 larda da büstü yapılmıştır.

8 ŞUBAT 1914 yılında İstanbul Yeşilköy’den törenle uğurlanan uçaklara yaveri Mülazım-ı Evvel Sadık Bey’i de katarak göndermiştir.  Mülazım-ı Evvel Sadık Bey ve Fethi Bey, “Muavenet-i Milliye” uçağına, Yüzbaşı Nuri ve Mülazım-ı Evvel İsmail Hakkı’da “Prens Celaleddin” adlı uçaklarla Kahire’ye doğru havalanmışlardır. Ancak yolda uçakları düşünce Fethi Bey, Sadık Bey ve daha sonra Yüzbaşı Nuri Bey ilk hava şehitlerimiz olmuşlardır. Daha sonra görevlendirilen Pilot Salim ve Kemal Beyler ikinci denemede Kahire’ye inmişlerdir.

OSMANLI DEVLETİ ASKERİ UÇAK SANAYİNE AVRUPA’YLA EŞZAMANLI OLARAK YÖNELMİŞ OLSA DA KISA ZAMANDA AVRUPA’NIN GERİSİNDE KALMIŞTIR.

BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİ ÜLKELERİN SAVAŞ UÇAKLARI SAYISI

Örneğin 1914-1918 yılları arasında ki I. Dünya Savaşı’na İngiltere 84 uçakla katılmış, savaş sonunda 3500 uçak üretir hale gelmiştir.

İtalya savaşın başında 84 uçağa sahipken, savaş sonunda 1754 uçağa ulaşmıştır. Fransa cephede 3600 uçak bulundurmuştur. Almaya savaşın başında 258 uçağa sahipken savaş sonunda 5000 uçağa ulaşmıştır.

Avusturya 70 uçak ve 36 pilotla katıldığı savaş sırasında ve savaş sonunda 5431 uçak üretmiştir.

1917 yılında savaşa giren ABD, savaş başında 740 uçak ve 800 pilotu varken savaş sonunda 4846 bombardıman uçağı üretmiştir. Bunlara karşılık OSMANLI SAVAŞA GİRDİĞİNDE 8 UÇAK VE 10 PİLOTU VARDI. Savaş sırasında Alman desteği ile 40 uçağa ve sonunda 100 uçağa ulaşmıştır.

OSMANLI DEVLETİ HAVACILIK ÇALIŞMALARINDA AVRUPA ÜLKELERİYLE EŞZAMANLI BAŞLAMIŞ OLSA DA, BİLGİ, TEKNOLOJİ VE YETİŞMİŞ ELEMANA SAHİP OLMADIĞI İÇİN VE EN ÖNEMLİSİ BORÇ BATAĞINDA OLDUĞU HİÇBİR ZAMAN KENDİ UÇAĞINI YAPAMAMIŞTIR.

16 Şubat 1925'te Türk Tayyare Cemiyetinin kuruluşundan sonra Kayseri’de bir uçak fabrikasının kurulması için hazırlıklar başladı. Berlin Büyükelçisi Kemalleddin Sami Paşa, Almanya’da bu konuda Türkiye’ye yardımı dokunabilecek firmaları araştırdı. Araştırdığı firmalar arasında Junkers Tayyare Fabrikası da bulunuyordu.

15 Ağustos 1925 tarihinde Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi (TOMTAŞ) kuruldu. 6 Ekim 1926 TOMTAŞ uçak fabrikası açıldı. 6 Ekim 1926 tarihine gelindiğinde düzenlenen bir devlet töreni ile TOMTAŞ uçak fabrikası açıldı.

27 Ekim 1928’de de TOMTAŞ’ın resmen iflası açıklandı. Türk Tayyare Cemiyeti, 1930 yılında hisselerini Milli Savunma Bakanlığına devretti. Ayrıca bu süreçte konu mahkemeye de taşında ve Junkers’e tazminat ödenmesine hükmedildi. Milli Savunma Bakanlığına devrinden sonra bir süre bakım-onarım faaliyetlerine devam eden fabrika 1932 YILINDA KAYSERİ UÇAK FABRİKASI İSMİNİ ALDI.

Uçak üretimi yapan Kayseri Uçak Fabrikası 1940’lı yıllarda Marshall Yardımının da etkisiyle önce üretimi durdurdu, 1950’DE KAYSERİ HAVA İKMAL VE BAKIM MERKEZİ HALİNE GELDİ.

Adnan GÜLLÜ Tarih Araştırmacısı & Eğitimci-Yazar

Faydalanılan Kaynaklar:

Türk hava Kuvvetlerinin Tarihçesi (Ankara 1981)

Türk Silahlı Kuvvetler Tarihi

Türk Tayyarecilik ve Balonculuk Tarihi (Sürreya İlmen)