MAV? VATAN ve MONTRÖ SÖZLE?MES?’N?N ÖNEM?  “TE?EKKÜRLER ATAM”

“Montrö Bo?azlar Sözle?mesi, 20 A?USTOS 1936'da ?sviçre’nin Montrö ?ehrinde imzalanan, Türkiye'ye ?stanbul ve Çanakkale bo?azlar? üzerinde kontrol ve sava? gemilerinin geçi?ini düzenleme hakk? veren uluslararas? sözle?medir. Sözle?me, Türkiye'ye Bo?azlar üzerinde tam kontrol hakk? verir ve bar?? zaman? sivil gemilerin özgürce geçi?ini garantiler.”

Çanakkale ve ?stanbul Bo?azlar?n?n stratejik konumu tarih boyunca belirleyici bir role sahip oldu. Bo?azlar co?rafi olarak iki k?tay? birbirinden ay?r?rken siyasi ve ticari olarak iki k?tay? ve denizleri de birbirine ba?l?yordu. Bu nedenle Osmanl? Devleti ve yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin Bo?azlar üzerindeki egemenli?i 19. yüzy?ldan bu yana önemli bir uluslararas? konu olarak öne ç?kt?. 

Türkiye’nin Bo?azlar?n statüsünü de?i?tirmek iki sava? aras? dönemde dile getirdi?i talepler sonucu Montrö Bo?azlar Sözle?mesi 1936 y?l?nda imzaland?. Sözle?meyle sava? ve bar?? zamanlar?nda ?STANBUL BO?AZI, ÇANAKKALE BO?AZI ve MARMARA DEN?Z? trafi?ini düzenleyen kurallar belirlendi. Sözle?me ?sviçre’nin Montreux kentinde FRANSA, ?NG?LTERE, BULGAR?STAN, JAPONYA, SOVYETLER B?RL???, TÜRK?YE, ROMANYA ve YUGOSLAVYA devlet temsilcileri taraf?ndan 20 Temmuz 1936’da imzaland?.

Bu antla?man?n imzaland??? andan itibaren Türk ordusu taraf?ndan bo?azlar askersizle?tirildi. Sava? gemilerinin Bo?azlardan geçi?i için Türk Hükümeti’ne diplomasi yoluyla bir ön bildirimde bulunulmas? ?artt?r.  Karadeniz’de Karadeniz’e k?y?da? olmayan devletlere ait sava? gemilerinin toplam tonaj? 30000 tonu (belli durumlarda en fazla 45000) a?mamal?d?r.  Karadeniz’e k?y?da? olmayan devletler Karadeniz’e giri? tarihlerinden itibaren 21 günden çok kalamazlar.

 ABD, ba?ta olmak di?er ülkelerinin büyük sava? gemileri bu maddeden dolay? buraya izinsiz giremiyor.

TE?EKKÜRLERATAM…

Bu anlatt?klar?m? okullarda ki ders kitaplar?nda bulamazs?n?z. Bu antla?ma ile bo?azlara Türk kilidi vuruldu ve bu egemenli?imizin mührüydü. Bu cumhuriyet vizyonunun (geni? görü?lülük) ürünüydü, bu sayede Sevr hayallerine nokta konulmu?tu.  Sadece be? y?l sonra… Montrö’nün Türkiye aç?s?ndan ne kadar hayati önemde olan bir sözle?me oldu?unu kan?tlayan, Mustafa Kemal dehas?n? dünya ölçe?inde bir kez daha ortaya koyan bir olay ya?and?.

               KARADEN?Z’DE ALMAN DEN?ZALTILAR

?kinci Dünya Sava??'n?n en s?ra d??? hikâyelerinden biri Türkiye k?y?lar?nda ya?and?. Karadeniz’e ?a??rt?c? bir yöntemle indirilen 6 Alman denizalt?s?ndan üçü, gemilerini bat?r?p hiç bilmedikleri, tan?mad?klar? bir ülkede, Türkiye’de karaya ç?kmak zorunda kald?.

OLAY NED?R? 1941 y?l?yd?. ?kinci Dünya Sava?? bütün ?iddetiyle co?rafyalara yay?l?yordu. Almanya Sovyetler Birli?ine Sava? ilan etmi?. Bu harekât?n Barbarossa Harekât? idi. Bu ad Nazi Almanya’s?n?n Sovyetleri i?gal edilme plan?n?n kod ad? idi.

 ?kinci Dünya Sava??’n?n olanca h?z?yla devam etti?i günlerde, Avrupa’y? yang?n yerine çeviren Adolf Hitler, gözünü do?uya, o zamanki ad?yla Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birli?i'ne çevirmi?ti. 22 Haziran 1941’de 3 milyon Alman askeri taarruza geçti. Bu cephede hedef, zengin do?al kaynaklar, özellikle de petroldü. Barbarossa olarak adland?r?lan bu harekâtta Hitler, sadece kara birliklerinin hücumuyla Ruslar? dize getirece?ine inand?r?lm??t?.

Almanlar h?zl? bir ilerleyi?le Karadeniz k?y?lar?n? i?gal etmi?, Taupse’ye kadar ilerlemi?ti. Ama Karadeniz’de k?y?lar? kontrol alt?na alacak ve ikmal yollar?n? koruyabilecek Alman deniz kuvveti yoktu. Plan gere?i Nazi Almanya’s? donanmas?n? Karadeniz’e geçirmek istiyordu. Ama kar??lar?nda TÜRK K?L?D? vard?. Sadece be? y?l önce imzalanan Montrö Sözle?mesi nedeniyle Çanakkale ve ?stanbul bo?azlar?ndan, sava? gemisi geçirebilmeleri mümkün de?ildi. Karadeniz’e giri? kapal?yd? ve geçi? bileti ?kinci Dünya Sava??'nda tarafs?z olan Türkiye’nin elindeydi. Türkiye, Montrö Sözle?mesi gere?ince Karadeniz’e tek ula??m yolu olan Çanakkale ve ?stanbul bo?azlar?n? askeri gemilere kapatm??t?. Sessiz ve derinden ilerleyen denizalt?lar?n gizli geçi?lerini engellemek için de su alt?na manyetik hatlar dö?emi?ti. Alman hükümeti, Türkiye’den önce bo?azlar?, denizalt? geçi?ine açmas?n? istedi. Türkiye'nin cevab? olumsuz oldu. Bunun için Hitler Türk Hükümetine hile teklif etti.

Almanlar bu kez kendi yap?mlar? olan Türk denizalt?lar? “ATILAY, SALDIRAY, YILDIRAY denizalt?lar?n?z? bize sat?n “ dedi bizim denizalt?lar?n? Alman personelle Karadeniz’e salacakt?. Sava??n d???nda kalmaya kararl? Türk hükümeti, tarafs?zl???na gölge dü?ürecek bu iste?i de geri çevirdi.

 Bunun üzerine Hitler ve dan??manlar? dü?ündü ve ta??nd?lar, Fatih Sultan Mehmet’in karadan yürüterek Haliç’e kad?rga indirmesi gibi, Avrupa’y? boydan boya yürüterek, Karadeniz’e denizalt? indirmeye karar verdiler. Almanlar için seçenekler azal?yordu. Çaresiz kalan Almanlar, ç?lg?nca bir plan? uygulamaya karar verdi. Kuzey Denizi'nden Karadeniz'e denizalt?lar karadan ta??nacakt?. Donanma üssü Kiel’den Müttefik Romanya’n?n Köstence liman?na kadar olan rota, Avrupa’daki nehirleri kullan?larak toplam 3 bin 500 veya 2 bin 300 kilometrelik bir mesafe demekti.

Efsanevi U- Bot’lar?n? dizayn?nda(tasar?m) de?i?iklik yapt?lar, T?P 2 ad?yla daha küçük, daha hafif, 42 metre boyunda, 4 metre eninde 270 ton a??rl???nda, alt? adet özel denizalt? ürettiler.  Bunlar U9, U18, U19, U20, U23, U24 adlar?n? verdiler. Nakliyesi bile s?ra d??? mühendislik istiyordu. Denizalt?lar? tek parça halinde ta??mak imkâns?zd? bunun için söktüler ve parçalara ay?rd?lar. Hamburg’dan römorkörlerin çekece?i özel dumalara yüklediler. ELBE Nehri üzerinden Dresden’e getirdiler. Dubalardan indirip kamyonlar?n çekece?i yirmi tekerleklik devasa dorselere yüklediler, karayoluyla Ingolstadt’a getirdiler. Dorselerden indirip, yine dubalara yüklediler. TUNA Nehri üzerinden Romanya Köstence’ye getirdiler.

 Bu yolculuk,  On bir ay sürdü. 1942 y?l?nda Monte ederek gemileri Karadeniz’e indirdiler ve Ekim ay?ndan itibaren göreve ba?lad?lar. Askeri ve ticare hedefler ba?ta olmak üzere 56 operasyon düzenlediler.  Sovyetlere ait 26 adet gemiyi bat?rd?lar. Rus donanmas? fellik fellik onlar? Karadeniz’de bu denizalt?lar? arad?. Alman denizalt?lar?n üçü bat?r?ld?. Nihayet 1944 de gelindi Romanya saf de?i?tirdi, Sovyet ordusu Alman denizalt?l?lar?n ikmal yapt??? Köstence’ye girdi. Böylece U19 – U20- ve U23 denizalt?lar? Karadeniz’de s?k??t? kald?.  S???nacak bir liman yoktu. Alman Genelkurmay? yine Türk hükümetine teklifte bulundu. “Mürettebat?m?z? bize teslim etmeye söz verirseniz, denizalt?lar?m?z? size teslim olacak, mürettebat?m?z kar??l???nda denizalt?lar? size hibe edelim, sizin olsun “ dediler. Ama Türkiye tarafs?zl?k konusunda çok kararl?yd?. Yine reddetti. Bunun üzerine, Almanya’n?n ba?ka çaresi kalmad?, denizalt?lar?n komutanlar?na ?ifreli mesaj gönderdiler. “Türkiye k?y?lar?na yakla??n, denizalt?lar? bat?r?n, personeli gizlice karaya ç?kar?n, karayoluyla Yunanistan’a geçmeye çal???n veye Ege k?y?lar?na ula??, Alman gemileriyle irtibat kurmaya çal???n” emrini verdiler. 9 EYLÜL 1944 gecesiydi. Personel lastik botlarla karaya ç?kt?lar. U19, Zonguldak’ta Filyos k?y?lar?nda U20 Sakarya Karasu k?y?lar?nda U23 ise, A?va k?y?lar?nda bat?r?ld?. Alman denizciler için özgürlü?e kaç?? ba?lam??t? ama hiç bilmedikleri topraklardayd?lar. Yanlar?na biraz erzak ald?lar, küçük gruplara ayr?ld?lar, saklana saklana Bat?’ya do?ru yürümeye ba?lad?lar. 81 ki?iydiler. Elbette uzun sürmedi. ?ki gün sonra hepsi yakaland?lar. Bey?ehir’e götürüldüler. Sekiz ay K?z?lay kamp?nda tutuldular, sonrada Isparta’ya götürüldüler ve 1,5 y?lda orada tutuldular. Esir muamelesi görmediler, hayatlar?n?da insanca sürdürebilmeleri için K?z?lay taraf?ndan kendilerine maa? ödendi. Günlük ya?ama kat?ld?lar, kimisi K?z?lay hastanesinde hekimlik yapt?, kimisi de fabrika ve atölyelerde Türklerle birlikte çal??t?. Ço?u teknik personel oldu?u için özellikle makine tamirat?nda çok i?e yarad?lar.

?kinci Dünya Sava?? sona erdi. Alman denizciler trenle ?zmir’e getirildiler, bar?? antla?mas? gere?ince, Amerikal?lara teslim edildi ve gemiyle ?talya’ya gönderildiler. Almanya’da bir süre göz hapsinde tutuldular ve sorguland?lar. 1946 Eylül ay?nda hepsi sa? salim evlerine döndüler. Sonuç: Böyle konu Hollywood elinde olsa idi harika filimler yap?l?rd?. ?lk denizalt? enkaz? 1994'te bulundu

Bu hikâyenin sessiz tan?klar? denizalt?lar, Zonguldak Ere?li, Sakarya Karasu ve Kocaeli Ba??rganl? aç?klar?nda bilinmeyen noktalarda yat?yordu. Bu sessizli?i ilk bozan U20 Denizalt?s? olacakt?. U20, Sakarya’n?n Karasu ilçesinin 2 mil aç???nda Türk Deniz Kuvvetleri’nin arama kurtarma gemisi TCG Kurtaran taraf?ndan 1994 y?l?nda bulunmu?tu. Ara?t?rmac? Selçuk Kolay taraf?ndan da geminin kimli?i tespit edilmi?ti. Denizalt? sava??n sessiz tan??? olarak 26 metre derinlikte yat?yor.

Atatürk’ün dehas? sayesinde ?kinci Dünya Sava?? tuza??na dü?medik. TE?EKKÜRLER ATAM

Adnan GÜLLÜ (Tarih Ara?t?rmac?s? & E?itmen – Yazar)