“Tarihini unutan milletlerin coğrafyasını başkaları çizer”

Geçtiğimiz günlerde sessiz sedasız bir bayram kutlandı. Toplumumuzun büyük çoğunluğunun haberi olmadığı bu bayramının önemini bir kez daha hatırlatma ihtiyacı duydum.  Unutmamalıyız ki bayramlarını kutlamayan ve hatırlamayan milletler zaman içinde tarih sahnesinden de silinirler. 

İşte önemi oldukça büyük olan mavi vatanın bağımsızlığını ifade eden bayram “DENİZCİLİK VE KABOTAJ Bayramı’dır. Nedir bu bayram? Kabotaj Bayramı Neden Kutlanır? Denizcilik Ve Kabotaj Bayramı Ne Anlama Gelir?

Denizcilik ve Kabotaj Bayramı, her yıl 1 Temmuz tarihinde kutlanan bir milli bayramdır. KABOTAJ bir ülkenin kendi karasularında ve kendi limanları arasında gemi işletme ve her türlü liman hizmetlerini kendi kontrolünde bulundurma hakkıdır. 

Büyük Türkçe Sözlük kabotajın kelime anlamını "Bir ülkenin iskele veya limanları arasında gemi işletme işi" olarak vermektedir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde imparatorluğun kabotaj hakkı yoktu. Çünkü Batılı ülkelere verilmiş olan kapitülasyon hakları sebebiyle Osmanlı İmparatorluğu kıyılarında genellikle yabancı bandıralı tekneler hizmet görürlerdi. Ancak 24 TEMMUZ 1923 tarihinde imzalanan LOZAN ANTLAŞMASI uyarınca KAPİTÜLASYONLAR lağvedildi.  Böylece Türkiye kabotaj hakkına kavuştu.

KAPİTÜLASYON NE DEMEK?  Olduğunun üstünde duralım ki konunu önemi daha iyi anlaşılsın. (*Kapitülasyon, bir devletin bir anlaşmaya bağlı olarak başka devletlere tanıdığı iktisadi ve sosyal ayrıcalıklara denir. Müslüman hükümdarların Avrupalı tacirlere vermiş olduğu ticari faaliyet iznidir. Osmanlı döneminde ilk kez Fatih Sultan Mehmet tarafından Venedik Devleti'ne İstanbul'da elçi bulundurma hakkı verilerek siyasi kapitülasyon verilmiştir. Ancak bu kapitülasyonların Osmanlıya ait bir sistem olduğu manasına gelmemelidir. Kapitülasyonlar pek çok Avrupa toplumu olmak üzere Osmanlıdan önceki diğer Anadolu toplumlarında da uygulanmış ticari ve sosyal ayrıcalıklar bütünüdür. Kapitülasyon kelimesinin kökeninde Latince caput (baş) sözcüğü vardır. Geniş anlamıyla KAPİTÜLASYON BAŞ EĞMEK, TESLİM ANLAŞMASI YAPMAK anlamlarını taşır. Tarihte kazandığı özel anlamla kapitülasyon, bir ülke tarafından başka bir ülkenin vatandaşlarına verilen ticari ayrıcalıklar bütünüdür. Osmanlı Devleti tarafından yükselme döneminden imparatorluğun dağılışına değin Avrupa devletlerine çeşitli kapitülasyonlar verilmiştir.

Osmanlı Devleti Fatih Sultan Mehmet döneminde Venediklilere,  Kanuni Sultan Süleyman döneminde Fransızlara çeşitli amaçlar doğrultusunda kapitülasyonlar vermiştir. Aynı zamanda dağılma döneminde BALTA LİMANI TİCARET ANTLAŞMASI ile İngilizlere,  HÜNKÂR İSKELESİ ANTLAŞMASI ile Ruslara çeşitli kapitülasyonlar vermiştir.

 Türkiye’nin büyük ölçüde bir yarım ada ülkesi oluşu ve kıyı uzunluğunun 8333 kilometre olduğu dikkate alınırsa bu Türk denizciliğine büyük bir imkân tanıyordu.  Gerekli düzenlemeler yapıldıktan sonra 19 Nisan 1926 tarihinde çıkarılan 815 sayılı yasaya göre Türkiye limanları arasında sadece Türk teknelerinin hizmet görmesi zorunluluğu getirildi. TÜRKİYE LİMANLARI VE SAHİLLERİ ARASINDA YÜK VE YOLCU TAŞINMASI İLE KILAVUZLUK VE RÖMORKAJ HİZMETLERİ, TÜRK VATANDAŞLARI VE TÜRK BAYRAĞI TAŞIYAN GEMİLERCE YAPILIR” hükmünü getirerek daha önceden yabancılara açık olan bu faaliyetleri bundan böyle sadece Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının yapabileceğini belirtmiştir.

 Yasa aynı yıl 01 TEMMUZ’ da yürürlüğe girdi. Bu tarih 1935 yılından itibaren KABOTAJ BAYRAMI OLARAK KUTLANMAYA BAŞLANDI.

2007 tarihinde KABOTAJ kelimesine DENİZCİLİK kelimesi de eklenerek bayramın adı DENİZCİLİK VE KABOTAJ BAYRAMI olmuştur

Kabotaj Bayramı Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin bağımsızlık unsurlarından en önemli kilometre taşlarından biri olma özelliğini hala korumaktadır.

ADNAN GÜLLÜ Tarih Araştırmacısı & Eğitimci-Yazar