TÜRKMEN ÜLKES?

Türklerin Anadolu'ya geldi?inde ilk yerle?ip devletlerini kurduklar? bölgelerin ba??nda Do?u ve Güneydo?u Anadolu gelir. Artuklular, Saltuklular ve Mengüceko?ullar? bu bölgelerin ilk hâkimleriydiler. Daha sonra bölgede iki büyük Türk a?ireti görülür. Mu? bölgesinde Karakoyunlular, Diyarbak?r bölgesinde Akkoyunlular. Ancak önce Karakoyunlular, ard?ndan Akkoyunlular, daha sonra da Safevi Türk Devleti'ni kuran Anadolulu Türkmen a?iretleri Do?u ve Güneydo?u Anadolu'dan kalk?p ?ran'a giderek kendi devletlerini kurdular. Bu durum Do?u ve Güneydo?u Anadolu'daki Türkmen nüfusunun azalmas?na sebep oldu. Do?u Anadolu, ?ran ve Irak üçgeni "Türkmen ülkesi" diye an?l?rken, 16. Yüzy?l'dan itibaren Safevi Türkleri ile Osmanl?lar?n çeki?mesi bölgenin Türkmen kimli?ini ortadan kald?rd?. Safeviler'le Osmanl?lar aras?ndaki çeki?me ba?lang?çta Do?u ve Güneydo?u Anadolu'daki Akkoyunlu topraklar?na kimin hakim olaca?? meselesiydi.

Ancak siyasi çeki?me zamanla mezhep çeki?mesine döndü ve Safevi Devleti'ni kuran Alevi Türkmenlerin Anadolu'da kalan k?s?mlar? Osmanl? yönetimi taraf?ndan tehdit olarak alg?land?. Ayn? ?ekilde Safevi yönetiminin de Sünni Kürtlere bak??? olumsuzdu. Osmanl?lar, Do?u Anadolu'da s?n?rlar?n? güvence alt?na almak için Türkmenlere kar?? da bask? uygulay?p, Kürtler'i Türkmenler'e tercih ettiler. Yavuz Sultan Selim döneminden (1512-1520) itibaren Osmanl? yönetiminden bask? gören Türkmenler'in bir k?sm? ?ran'a göç ederken, bir k?sm? da Kürt a?iretlerinin içine kar??arak zamanla Kürtle?ti.

Birçok a?irete ar?iv kay?tlar?nda Türkmen Ekrad? (Türkmen Kürtleri) diye rastlan?r. 16. Yüzy?l'da Türkmen olarak zikredilen birçok a?iret günümüzde Kürt olarak kar??m?za ç?kmaktad?r. Örne?in Urfa'daki Karakeçililer, Kilis civar?ndaki Okçu ?zzeddinliler, Gaziantep, Ad?yaman, Malatya, Konya ve Haymana'daki Ri?van a?ireti aslen Türkmen olan a?iretlerdendir.

Not: Geni? bilgi için, Faruk Söylemez, Osmanl? Devleti'nde A?iret Yönetimi: Ri?van, Kitabevi Yay?nlar?, ?stanbul 2007;

Mustafa Öztürk, Kilis, Urfa, Ad?yaman ve Çevresinde Cemaatler-Oymaklar

ANADOLU’DA TÜRKMENLER

               Osmanl? ?mparatorlu?u topraklar?nda ya?ayan a?iretlerin büyük bölümü Anadolu'da bulunuyordu. Anadolu'daki en büyük iki a?iret ULUYÖRÜK ve DULKAD?RL? TÜRKMENLER? idi. Uluyörük, Tokat, Sivas, Çorum, K?r?ehir, Çorum, Ankara, Eski?ehir ve Yozgat'ta; Dulkadirli Türkmenleri ise Mara?, Elbistan, K?r?ehir, Yozgat, Adana, Urfa, Ad?yaman ve Kayseri'de ya??yorlard?. ?ki a?iretin 16. Yüzy?l'daki toplam nüfusu 300 bin civar?ndayd?. Anadolu'da orta büyüklükteki bir ?ehrin bu dönemde 5 ile 10 bin ki?ilik bir nüfusa sahip oldu?u göz önüne al?nd???nda a?iretlerin nüfusu oldukça büyük bir rakamd?r. Konya Bozk?r?'nda Atçekenler; Trabzon, Giresun,  Gümü?hane ve Bal?kesir’de Çepniler; Kayseri'de Av?arlar; Sivas’?n güneyinde (Divri?i, ?ark??la, Kangal, Gürün ve civar?) Yeni ?l Türkmenleri;  Ankara ile Bursa aras?nda Karakeçililer; Diyarbak?r, Urfa, Mardin, Erzurum ve Kars civarlar?nda Bozulus Türkmenleri (Akkoyunlu Türkmenleri); Manisa'da Ellici ve Mukataa Yörükleri; ?ç Ege'de (Kütahya, U?ak, Denizli) Bozgu? Yörükleri, K?lcan Yörükleri ve Akkeçili Yörükleri; Denizli'de Kay? Yörükleri ve Çobanlar Yörükleri; Ayd?n'da Karacakoyunlar, Çuga Yörükleri ve Çulluyan Yörükleri ya??yorlard?. Mu?la ve civar?nda Kay?, K?z?lcakeçili, K?z?lcakoyunlu, Divane Ali, Bal?kç? ve Horzum a?iretleri; Mersin ve civar?nda ?çel Yörükleri, Kütahya'da Kütahya Yörükleri; Antalya'da Teke Türkmenler'i, Bolu'da Bolu Yörükleri; Hatay ve civar?nda Özero?ullar? (Üzeyir Türkmenler'i); Adana'da Ramazanlu Ulusu; Tarsus'ta Varsaklar; Kastamonu'da Kastamonu Yörükleri; Kayseri, Isparta, Afyon, Ayd?n, Bal?kesir, Kütahya, Ni?de, Aksaray, Nev?ehir ve K?r?ehir'de Dani?mendliler yerle?mi?lerdi.

MARA?'TA TÜRKMEN BOY VE A??RETLER?

Osmanl? ALEV? tabirini yaz?l? kay?tlarda hiç kullanmam??t?r. Alevi sözcü?ü yerine TÜRKMEN sözcü?ünü kullanm??t?r. TÜRKMEN EKRADI tabiri ALEV?LER anlam?na gelmektedir. Kahramanmara? nüfusunun etnik yap?s? konusunda ?imdiye kadar bir ara?t?rma yap?lmam??t?r. Osmanl? döneminde ise din eksenli nüfus say?mlar? yap?lm??t?r. Bu say?mlar?n oranlar? o dönem Mara?’?n ba?l? oldu?u Halep salnamelerinde mevcuttur.1482 y?l?nda Frans?z Seyyah Broquiere, Dulkadiro?lu topraklar?ndan geçti?inde; Mara?’ta yo?un olarak Türkmenlerin ya?ad???n? nakleder. Hatta burada kad?nlar?n dahi sava?ç? olduklar?ndan bahseder ki bunlar da Türkmen kad?nlar?ndan ba?kas? de?ildir.

Ünlü Osmanl? Seyyah? Evliya Çelebi, Seyahatnamesi’nde Mara? için “…kelimatlar? lisan-? Türkîdir ve ekseriya halk? Türkmendir” der. Mara? merkez olmak üzere bu yörelerde bulunan Türkmen a?iretleri, tahrir kay?tlar?nda, Yörükan-? mara? ya da Türkman-? Dulkadiriyye ad?yla an?lmaktad?r. Bunlar Dulkadir Beyli?i’nin unsurlar? olup Anadolu’nun en kalabal?k Türkmen te?ekkülünü olu?turuyorlard?. ?ehirde ço?unlu?u olu?turan bu Türkmen toplulu?u, O?uzlar?n Bozok koluna mensuptur. Dulkadir Türkmenleri, 1300’lü y?llar?n ba??nda Mo?ol bask?s? ile ?ran üzerinden Anadolu’ya gelip Elbistan ve Mara? bölgesine yerle?mi?lerdir.

Mara?’ta mevcut Türk boylar? ise;

1.A?açeriler,

2.Av?arlar,

3.Bayatlar,

4.Bay?nd?rlar,

5.Çepniler,

6.Kapk?nlar,

7.K?n?rlar,

8.K?z?klar,

9.Peçenekler,

10.Yas?rlar,

11.Y?rak?rlar ve Yörüklerdir.

Mara? merkez ve ilçelerde geçen baz? yer, mezra ve köy adlar?, Türk bey ve oymaklar?n?n Mara?’taki varl???n?n bir ba?ka göstergesidir. Bunlar,;

1.?eyhlular,

2.Bahad?rl?,

3.Orçan,

4.K?n?k,

5.Alembey,

6.Av?arl?,

7.Kav?ut,

8.Karaçalar,

9.Kuyumcular,

10.Kabaklar

11.Bulan?k

Mara? Tahrir Defterindeki kay?tlara göre, 16. yüzy?lda, Mara? Sanca??’na ba?l? 868 köyde 200? den fazla O?uz boylar?na ba?l? Türk cemaatleri meskûndur.

1.Abdalan: Yörükan-Türkmen

2.Atmanl?: Dö?er Boyu

3.Celikan: Dö?er Boyu

4.Çakall?: Av?ar Boyu

5.K?l?çl?: Be?dilli Boyu

6.Koçk?r?: Av?ar Boyu

7.Resulanl?: Bay?nd?r Boyu

8.R??van: ??dir Boyu

9.Sinemli: Bay?nd?r Boyu

10.?ad?ll?: Av?ar Boyu

11.?emsikanl?: Dö?er Boyu

12.Akçekoyunlu: Bay?nd?r Boyu

Bunlar?n yan?nda:

1.Ba??llu,

2.Beki?lü,

3.Dervi?çinli,

4.Haydarlu,

5.Kara Hasanlu,

6.Narlu,

7.Sevikler/(Almalu),

8.?ark?yan,

9.?amlular,

10.A?calar,

11.Haydarl?,

12.Kabalar,

13.Karahasanlar,

14 Karalar,

15.Ketiler,

16.K?zkapanl?,

17.Kizirli,

18.Mahkânl?,

19.Sadakalar,

20.Tilkiler

21.Turu?lu isimli a?iretler Yörükan-Türkmen taifesidirler.

Adnan Güllü (Tarih Ara?t?rmac?s? & E?itimci-Yazar)