ANKARA'NIN BA?KENT OLU?U (13 Ekim 1923)

Tarihi gerçekler yaz?lmazsa, zamanla uydurma argümanlar(deliller) gerçek gibi alg?lanmaya ba?lar ve insanlar? ?a??rt?r bir niteli?e bürünür.

               1.Dünya Sava?? sonunda dü?man devletlerin yurdumuzu i?gali üzerine Mustafa Kemal Atatürk, 19 May?s 1919’da, Samsun’da Anadolu topraklar?na ayak basarak Milli Mücadele’yi ba?latt?. Amasya, Erzurum, Sivas gibi çe?itli ?ehirlerde Kurtulu? Sava?? haz?rl??? yapt?. O zamana kadar Osmanl? ?mparatorlu?u'nun ba?kenti ?stanbul idi. Ankara ise Anadolu'nun ortas?nda, sava? cephelerine e?it uzakl?kta bir kentti.

 Sava??n yönetimi ve haberle?me, Ankara'dan kolayl?kla yürütülürdü. Bu nedenle 19 Mart 1919 günü Mustafa Kemal Pa?a kimi illere ve komutanl?klara bir genelge gönderdi. Bu genelgede özetle; "Osmanl? Devletinin ya?am? ve egemenli?inin sona erdi?i" bildiriliyor, "Türk ulusu kendi ya?am?n? ve ba??ms?zl???n? koruyacakt?r." deniliyordu. Bu genelgeden sonra temsilcilerle OSMANLI MEBUSAN MECL?S?'nden gelen üyeler Ankara'da toplanmaya ba?lad?lar.

 Mustafa Kemal 27 Aral?k 1919 günü Ankara’ya geldi. Ankara’n?n giri?inde, büyük bir sevgi ve co?ku ile kar??land?. Ankara o günden sonra bir daha eskisi gibi olmad?. Milli Mücadele’nin, hürriyet ve ba??ms?zl??a kavu?ma sava??n?n merkezi haline geldi. Mustafa Kemal Pa?a, ülkeyi kurtarma çal??malar?n? Anadolu'nun bu küçük kentinde sürdürdü.

Ulusal Kurtulu? Sava??m?z?n planlar? bu yoksul kentte haz?rland?. Ankara, 23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin aç?l???ndan Cumhuriyet’in ilan?na kadar geçen süre içinde say?s?z olaylara sahne oldu, Sava??n ba?ar?ya ula?mas? için düzenli ordular kuruldu. Bu ordular ?nönü'de, Sakarya'da, Dumlup?nar'da dü?man? bozguna u?ratt?. 30 A?ustos 1922'de kazan?lan Ba?komutanl?k Sava?? ile Kurtulu? Sava??'m?z tamamland?.

Lozan Antla?mas?'n?n 24 Temmuz 1923'te imzalanmas?ndan sonra hükümet merkezi sorunu ele al?nd?. 9 Ekim 1923'te MALATYA MEBUSU ?SMET PA?A(?NÖNÜ) ve 13 arkada?? TBMM'ne bir kanun teklifi sunarak Ankara'n?n ba?kent olmas?n? önermi?ler, önerge sahipleri gerekçelerinde; Lozan tahliye protokolünden sonra i?gal alt?nda toprak kalmad???n?, ülkenin bütünlü?ü sa?land???n?, Türkiye'nin idare merkezinin seçimi s?ras? geldi?ini, Lozan'da kabul edilen hükümler (bo?azlarla ilgili) nedeniyle ülkenin kuvvet kayna??n? ve geli?mesini Anadolu'nun merkezinde, co?rafya ve stratejinin, iç ve d?? güvenli?in gereklerini aramak zorunda olduklar?n?, ülkenin idare merkezi konusunda iç ve d?? tereddütlere son vermek gerekti?ini, bu merkezin Anadolu'da ve Ankara'da olmas? gerekli oldu?unu belirtmi?lerdi. Kanun önergesi 10 Ekim'de Anayasa komisyonuna sevk edildi. Tasar? TBMM Genel Kurulunda görü?üldü. Görü?melerde Gümü?hane Mebusu Zeki Bey aleyhte görü? bildirdi. Ancak Celal Nuri ve Besim Atalay Beyler hararetle Ankara'n?n ba?kent olmas?n? savundular ve Genel Kurul'dan da büyük destek gördüler.  Sonunda tasar? bir kar??t oyla TBMM'nin 27 numaral? karar? olarak 13 EK?M 1923'de onayland? ''. BÖYLECE ANKARA "DEVLET?N MAKKARI ?DARES?, ANKARA ?EHR?D?R" cümlesiyle fiilen oldu?u gibi yasal olarak da ba?kent haline geldi.

Ankara 13 EK?M 1923'de Türkiye Büyük Millet Meclisi karar? ile Türkiye'nin ba?kenti olarak kabul edildi. 20 N?SAN 1924'te Türkiye Büyük Millet Meclisi'nce benimsenen Anayasa'n?n 2.inci maddesinde Türkiye devletinin ba?kentinin Ankara oldu?u belirtildi.

Ankara ba?kent olduktan sonra k?sa sürede büyüdü, geli?ti. Bugün modern bir kent haline gelen Ankara, hükümet merkezi olarak sayg?n bir yer, uluslararas?nda güçlü bir ad olu?turmaktad?r.

Ankara'n?n ba?kent olarak seçilmesinin nedeni nedir? Ankara'n?n jeopolitik, stratejik ve co?rafi konumunun uygun olmas?, Anadolu'nun tam ortas?nda yer almas? ve bu yönüyle güvenli olmas?, etraf?n?n da?larla çevrili olmas?n?n ??gal edilmesini zorla?t?rmas?. Ankara'n?n, Anadolu'nun tam kalbinde olmas?n?n yan?nda Bat? Cephesi'ne de yak?n olmas?.

Ankara’n?n Ba?kent Olmas?n?n Dünya Ülkeleri Taraf?ndan Kabulü Mücadelesi

 Bozk?rdaki tozlu, bak?ms?z, yolu, suyu, konutu olmayan Anadolu kasabas?, art?k yeni devletin simgesidir. Aradan 16 gün geçiyor ve 29 EK?M 1923 GÜNÜ CUMHUR?YET ?LAN ED?L?YOR. Süreç art?k ba?lam??t?r. Genç devlet, dünyaya kar?? ki?ili?ini ad?m ad?m kazanacakt?r. Ankara'n?n ba?kent oldu?u, bir y?l sonra Anayasa'ya konuluyor. Bunun için halifeli?in kald?r?lmas? beklenmi?tir. ?imdi gelelim öykümüzün en can al?c? bölümüne.***

Ankara ba?kent olmu?tur ama sava?ta yendi?imiz emperyalist ülkeler bu karar? tan?mazlar. Evet, yanl?? okumad?n?z. Tan?mazlar! Osmanl? döneminde, hepsinin büyükelçili?i ?stanbul'dad?r. Temsilciliklerini Ankara'ya getirmeyi reddederler. Türk D??i?leri Bakanl??? bunlara sürekli ça?r?da bulunur ama sonuç hep ayn?d?r: Hay?r! Dünya diplomasi tarihinde böyle bir olay olmam??t?r. Direnenlerin ba??n? ?ngiltere çekmektedir. Fransa, ?talya ve di?erlerinin tavr? da ayn?d?r.

?ngiltere’nin ba?? çekti?i emperyalist ülkeler, Ankara’n?n ba?kent yap?lmas?na ?iddetle kar??d?rlar. ?stanbul’da kalmas?n? istiyorlard?. Saltanattan hala umutlar?n? kesmemi?lerdi. Sömürmü? olduklar? Osmanl?dan vazgeçmemi?lerdi. Bu tatl? pastay? b?rakmak istemiyorlard?. Sava? meydan?nda yenemedikleri Türk Milleti’ni diplomas?yla masa ba??nda yeneceklerini umuyorlard?.

?ngiltere’nin k??k?rtmas?yla ba?ta ABD, FRANSA, ?TALYA ve JAPONYA ortak cephe olu?turdular. Ankara’y? boykot karar? ald?lar ve nota verdiler. Elçilerini ?stanbul’da tutacaklar?n? aç?klad?lar. Akl? s?ra “Türkler Asyal? a?iret olduklar? için, Asya’ya geri dönme içgüdüleri alevlendi “ diyerek ak?llar?nca a?a??l?yorlard?.

Mustafa Kemal a?a??lamaya çal??anlara, a?a??layarak kar??l?k verdi. Meclis’ten kanun ç?kard?. “Elçiliklerini Ankara’ya ta??yan ülkelere elçilik binalar?n? in?a etmek için ücretsiz arsa verece?iz. Paran?z yoksa biz yard?mc? olal?m.” Dedi.

?ngiltere meseleyi diplomatik sava?a dönü?türdü, cepheyi geni?letti. ?ngiltere, ABD, Fransa, ?talya, Japonya, Almanya, Avusturya, Belçika, Bulgaristan, Çekoslovakya, Danimarka, Macaristan, Yugoslavya, Hollanda, ?ran, Romanya, Arnavutluk, M?s?r, ?spanya ve ?sveç elçileri “ba?kent” kabul ettikleri ?stanbul’da oturuyorlard?.

Aradan iki y?l geçer. 1925 y?l?nda Ankara'da sadece iki büyükelçilik vard?r. SOVYETLER B?RL??? VE AFGAN?STAN daha sonra iki ülke daha kat?ld? POLONYA ve YUNAN?STAN elçilikleri Ankara’dayd?. Bu direni?in eleba?? ?ngiltere idi. Ancak kendisi de bu i?in böyle gitmeyece?ini biliyordu. Bu büyükelçiliklerin kendi ülkeleriyle bu konuda yapt?klar? resmi yaz??malar bugün elimizde. Bunlarda hep ?u görü?e yer verilir: ‘Cumhuriyet rejimi tutmayacak ve çökecektir. Dolay?s?yla, ?stanbul yeniden ba?kent olacakt?r. Büyükelçili?i Ankara'ya ta??maya gerek yoktur. ’

Genç Cumhuriyet rejimi, bunu bir onur sorunu yapar. Sürekli giri?imde bulunur ama sonuç alamaz. Yabanc?lar da bir yerde hakl?d?r! ?stanbul'daki büyükelçilikleri genelde Bo?az k?y?s?nda, ya da kentin en seçkin yerlerindedir. Sosyete, kaymak tabaka oradad?r. ?imdi ne yapacaklard?r bir oteli bile olmayan bozk?r kasabas? Ankara’da! Gerçi yeni devlet onlara kasaban?n en çok geli?ecek yerlerinde, büyükelçilik binalar?n? yaps?nlar diye arsalar vermi?tir, ama kime ne! ?stanbul’daki ?ngiltere Temsilcisi Henderson, Londra'ya yaz?yor: ‘Ankara’n?n ba?kent olarak kalmas?, Mustafa Kemal'in plan ve ihtiraslar? için gereklidir. Ben bugünkü Büyük Millet Meclisi'nin iki y?ll?k ömrü olaca??n? ve Ankara'n?n da en az iki y?l ba?kent kalaca??n? san?yorum. ”der.

?stanbul'un çekim gücü fazlad?r ama Türk hükümetini tekrar Bo?az k?y?s?na çekebilmek için iki y?ldan fazla zaman geçebilir.

               Aradan tam 6 uzun y?l geçer ve direni? cephesi 1929 y?l?nda önce ?talya ile çözülür. Bu ülke, büyükelçili?ini Ankara'ya ta??maya karar verir. Ard?ndan Fransa çözülür. Sonra ABD geldi hepsi t?p?? t?p?? geliyordu. Böylece ?ngiltere yaln?z kalm?? diplomasi Sava??’nda Mustafa Kemal’e yenilmi?ti. ?ngiltere’de büyükelçili?ini ?stanbul'dan Ankara'ya 1930 y?l?nda, Ankara'n?n ba?kent olu?undan tam yedi y?l sonra getirir.

 ??te, Ankara'n?n ba?kent olmas?ndan sonra ya?ad??? serüvenin bir bölümü böyle. Genç Cumhuriyet rejiminin bu emperyalist ülkelerle her konuda nas?l bo?u?tu?unu, bizi nelerle u?ra?t?rd?klar?n?, aya??m?za çelme takmak, bizi zay?f dü?ürmek, pe?lerinden ko?turmak, incitmek, küçümsemek ve adam yerine koymamak için ne gibi oyunlara ba?vurduklar?n? görüyor musunuz!

Yeryüzünde hiçbir devlete böyle bir muamele reva görülmemi?tir. Ba?ka devletler de tarih içinde ba?kent de?i?tirmi?lerdir. Ba?kent de?i?tirmek veya yeni bir ba?kent kurmak, bir devletin egemenlik hakk?d?r. Ba?kentini de?i?tirdi diye cezaland?r?lan yaln?z Türkiye olmu?tur. Ankara'y? ba?kent yapt? diye yeni Türk rejimi y?prat?lmak, devrilmek istenmi?tir. Türk'ün en do?al hakk?, adeta bir suç gibi görülmü?tür. Türk ulusu, bu en do?al hakk?n? kabul ettirebilmek için akla karay? seçmi?tir. ’Kolay gelmedik bu günlere.

Adnan GÜLLÜ Tarih Ara?t?rmac?s? & E?itimci - Yazar

Faydalan?lan Kaynaklar:

AKGÜN, Seçil, “Ankara’n?n Ba?kent Olu?u”, IX. Türk Tarih Kongresi: Kongreye Sunulan Bildiriler, III. C. , 1989, s. 2067-2079.

Ankara ?l Y?ll???, Ankara, 1967.

AKURGAL, Ekrem, Anadolu Kültür Tarihi, Ankara, 1998.

 ATATÜRK, M. Kemal, Nutuk (1919-1927), (yay. haz?rlayan Z. Korkmaz), Atatürk Ara?t?rma Merkezi Yay. , Ankara, 2005.

ATAY, Fakih R?fk?, Atatürk Devri Hat?ralar?, ?stanbul, 1961.

 AYTEPE, O?uz, “Ankara’n?n Merkez ve Ba?kent Olmas?”, A.Ü., ?nk?lap Tarihi Enst., Atatürk Yolu Dergisi, s.33-34, May?s-Kas?m, 2004, s.15-22. Ba?bakanl?k Cumhuriyet Ar?ivi Belgeleri

ÖZD?L Y?lmaz Anka Ku?u  sis kitap 2022

MUMCU, Ahmet, Atatürk ?lkeleri ve ?nk?lap Tarihi, Eski?ehir, 1997.

 ÖKTEM, Necdet, Saltanat?n Kald?r?lmas?, ?zmir, 1972.

 TOSUN, Ramazan, “Cumhuriyetin ?lan?nda Kamuoyu”, S.Ü. Türkiyat Ara?t?rmalar? Dergisi, Say?: 12, Selçuk Üniv. Yay. Konya, 2002.

KARAL, Enver Ziya, Atatürk’ten Dü?ünceler, Ankara, 1969.