Osmanoğulları’nın, hanedan kurallarının en değişmez olanı, tahta çıkmak için padişah oğlu olmak şartıydı. Bu şart uyarınca ölen, tahttan indirilen padişah yerine oğlu, kardeşi veya kuzeni geçmiş; şehzade oğlu olarak tahta çıkan olmamıştır. Bu kuralın 600 yıl boyunca korunabilmesi dikkatlerden kaçırılacak gibi değildir.

Hanedanın atası Osman Bey’in ardılları Orhan’ın I. Murad’ın, Yıldırım Beyazıt’ın kesin doğum tarihleri bilinmiyor. Kaynaklarda, büyükbabalarının öldüğü, babalarının tahta çıktığı tarihler önerilip, beğ/ padişah oğlu olarak dünyaya geldikleri vurgulanmıştır. Daha sonra kesinleşen kurala göre ise şehzade oğlu şehzadenin tahtın varisi olabilmesi için, önce babasının tahta çıkması şarttı. Bu şekilde ilk tahta çıkanlar Çelebi Mehmed  ve II. Murad’dır. Fatih Sultan Mehmed (1430) babası II. Murad’ın padişahlığında doğmuştu. II. Beyazıd (d.1447), Yavuz Sultan Selim (d.1466), Kanuni Sultan Süleyman (d.1495), III. Murad (d.1546), III. Mehmed (d. 1566), I. Ahmed (d.1590) ve I. Mustafa (d. 1591) padişah babalarının şehzadeliklerinde; II. Selim(d.1526) ise babası Kanuni’nin padişahlığında doğmuşlardır.

Her iki durumda da kural “EVLADİYET” ve “AMUD-I NESEBİ” denen dikey iniş, yani tahta babadan sonra oğlunun oturması idi. Bu ilke “ES-SULTAN İBNÜ’S-SULTAN” (SULTANOĞLU SULTAN) sanı yinelenerek vurgulanırdı.

İlk dönemin diğer bir kuralı, tahta ki padişahın oğullarının sancağa çıkarılmalarıydı. Şehzadeler, MANİSA, KÜTAHYA, KONYA, AMASYA, KASTAMONU SANCAKLARINA VALİ GÖNDERİLİRLERDİ. Şehzadelerden biri tahta oturunca diğer kardeş ve yeğenlerini “nizâm-ı âlem “için boğdurturdu.

Sancak gelip padişah olanların sonuncusu III. Mehmed (1595-1603), kendi şehzadelerini sancağa göndermediğinden bu gelenek kapandı. 1603’de ölünce büyük oğlu I.Ahmed tahta oturdu ve kardeşi I. Mustafa’yı boğdurmayarak sarayda göz hapsinde tuttu.1617’de ölünce oğlu II. Osman değil, kardeşi I. Mustafa tahta oturtturulunca 300 yıllık gelenek bozuldu. 

  1617-1918 arasında tahta oturmada “ekberiyet ve bi’l-irs ve istihkak” (padişah oğlu ve yaşça büyük olmak) kuralı yerleşti.  Bu dönemin 22 padişahı da babalarının saltanı yıllarında doğmuşlar, ancak bunlardan sadece ikisi (Dördüncü Mehmed ve Abdülmecid,) babalarından, diğerleri ise kardeşlerinden, amcalarından, kuzenlerinden sonra tahta çıkmışlardır.

Bu dönemin 1617- 1808 evresinde, şehzadeler, babalarının,padişahlığında yaşadıkları mutluğunun ardından, ağabeylerinin, amcalarının, kuzenlerinin saltanatında dünyadan habersiz, eş ve çocuk edinmekten yasaklı olarak göz hapsinde tutulmuşlardır. I. Mustafa’dan II. Mahmud’a kadar 15 şehzade de kafes çilesinden sonra tahta çıkmışlardır.

1808- 1922 arasında ki evrenin başında ise II. Mahmud(1808-1839) hanedanın tek erkek bireyi kaldığından Kafes yaşamı da sona erdi. Oğlu Abdülmecid, kardeşi Abdülaziz’e özgürlük tanıdığı gibi, onun doğumu resmen ilan edilmeyen oğlu Yusuf İzzeddin Efendi’ye de göz yummuştu.

Abdülaziz ise, yetişkin yeğenlerine, saray daireleri, köşkler, konaklar tahsis ettiği gibi harem yani aile kurmalarına da  göz yummuş; V Murad, II. Abdülhamid ve V. Mehmet Reşad, bu sayede şehzadeliklerinde evlat sahibi olmuşlardır, ancak bunların oğullarının doğumundan resmi duyuru, geleneksel şenlikler yapılmamıştır.

1924’de hanedanın yurt dışına çıkarılışı sırasında , taht varisi olabilecek konumda ki şehzadeler şunlardır:

•              1- Abdülaziz’in oğulları son Halife Abdülmecid (ö.1944), Mehmed Seyfeddin(ö.1927),

•              2- Abdülhamid’in oğulları Selim(ö.1937),Abdülkadir(ö.1944),Ahmed Nureddin (ö.1944), Burhaneddin(ö. 1949), Abdürrahim Hayri (ö.1952), Âbid (ö. 1973),

•              3- Sultan Reşad’ın oğulları, Ömer Hilmi(ö.1935), Mehmed Ziyaeddin (ö.1938)

•              Vahideddin’in oğlu (Ertuğrul (ö.1944)

Bunların ölümleriyle “Padişah oğlu şehzade” ler dönemi sona ermiştir. Babasının padişahlığında doğan son şehzade, II. Abdülhamid’in oğlu Mehmed Âbid Efendi’dir. Şehzadelere özgü son resmi duyuru ve veladet şenliği de Âbid Efendi için yapılmıştır. Onun 1973’te Kahire’de ölümüyle mülga saltanatın varisi denebilecek “padişah oğlu şehzade” de kalmamıştır.

Bu gerçekler ışığında Osman Ertuğrul’un ölümünün ardından oluşan bilgi karmaşasını düzelmekte yarar var. Ailenin aydın, saygın bir bireyi ve en yaşlısı olan II. Abdülhamid’in torunu, Şehzade Burhaneddin’in oğlu Osman Ertuğrul Osmanoğlu, son veliaht olmadığı gibi, padişah oğlu olmadığından mülga tahtın varisi de değildi. Kaldı ki böyle dava güden Osmanoğlu da olmamıştır.

 NOT: Yusuf İzzettin (1857-1916) 266 yıl sonra şehzade oğlu olarak dünyaya gelen ilk şehzade oldu. 

Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 3 Mart 1924 günü kabul ettiği 431 sayılı kanun uyarınca Türkiye sınırları dışına çıkartılıyordu. Hanedan mensuplarının her birine dönüşü olmayan, sadece 'gidişe mahsus' birer pasaportla ikişer bin İngiliz lirası verildi, mal varlıkları tasfiye edildi ve Türkiye'ye değil girmeleri, Türk topraklarından transit geçmeleri bile yasaklandı. SÜRGÜN 15 GÜNDE BİTTİ Sınır dışı edilmede öncelik Osmanlı ailesinin o andaki reisi olan Halife Abdülmecid Efendi'ye verilmişti. Halife bir gece önce kızı Dürrüşehvar Sultan'la, oğlu Şehzade Ömer Faruk Efendi'yle ve kadınlarıyla beraber bir gece önce, 4 Mart akşamı çoktan Türkiye dışına çıkartılmış, İsviçre'ye gönderilmişti. Hemen ertesi günü, Türkiye'yi 24 saat içerisinde terk etmeye mecbur tutulan şehzadeler yani Osmanlı hükümdarlarının soyundan gelen prensler yola çıktılar. Simplon Ekspresi'yle Julio Sezari vapuru işte şehzadeleri yani günün birinde Osmanlı tahtında hak iddia edebilecek olan imparatorluk prenslerini sürgüne götürüyordu. Hanedanın sürgünü on günde tamamlandı. Şehzadelerden sonra kendilerine Türkiye'yi terk etmeleri için on gün süre verilmiş olan sultanlar, yani padişahların kızları ve kız torunlarıyla onların çocukları olan 'hanımsultan' ve 'beyzadeler' gönderildi. Mart'ın sonuna yaklaşıldığında Türkiye'de Osmanlı hanedanının artık hiçbir mensubu kalmamıştı. 431 sayılı kanun sürgüne gidecek olan Osmanlıların sayısını 155 olarak belirlemişti; 1924 Mart'ında Türkiye'de 36'sı erkek, 48'i kadın ve 60'ı çocuk olmak üzere 144 adet Osmanlı vardı ve bu 144 kişiden 140'ı 15 Mart akşamı artık Türkiye'de değildi. Memleketi son terkeden Osmanlı, Sultan Beşinci Murad'ın kızı Fatma Sultan oldu. Sürgün kanunu çıktığı sırada sultan bugün Ortaköy'deki Yüzme İhtisas Kulübü’nün yanında ilkokul olarak kullanılan yalı-sarayında kızamıktan yatıyordu ve iyileşene kadar Türkiye'de kalmasına izin verildi. Fatma Sultan üç çocuğuyla beraber üç hafta sonra trenle Viyana'ya gidecek ve sürgün tamamlanacaktı. Sürgün hanedanın kadın mensupları için 28, erkekleri için 50 yıl sürdü. Kadınlara Adnan Menderes hükümeti tarafından 1952'nin 16 Mart'ında çıkartılan bir kanunla hakları iade edildi, Türkiye'ye dönüp yeniden Türk vatandaşı olmalarına izin verildi. Erkekler ise bu haklara 1974'te Bülent Ecevit'in ilk başbakanlığı sırasında çıkartılan genel af yasasıyla kavuşabildiler. Padişah torunlarının bir kısmı Türkiye'ye döndü, bir kısmı ise yıllar önce kurdukları düzenlerini bozamayarak önceden yerleştikleri ülkelerde yaşamaya devam ettiler ama çoğu 1974'ten sonra Türk vatandaşlığına geçti.

OSMANLI AİLESİNİN SÜRGÜNDEKİ REİSLERİ

Saltanat 1 Kasım 1922’de, hilafet de 1924’de kaldırıldı, ama Osmanlı ailesinin sürgünde ki üyeleri aralarından en yaşlısını “hanedan reisi” seçmeye devam ettiler. İşte bu reislerin isimleri şöyle:

1-Son Padişah Mehmed Vahideddin, Abdülmecid’in oğlu, Reislik dönemi:

(1.Kasım 1922 – 16.Mayıs 1926 )

2- Son Halife Abdülmecid, Abdülaziz’in oğlu Reislik dönemi:

(16 Mayıs 1926- 23 Ağustos 1944)

3-Ahmed Nihad, V. Murad’ın torunu Reislik dönemi:

(23 Ağustos 1944- 4 Haziran 1954)

4- Osman Fuad,V. Murad’ın torunu Reislik dönemi:

(4 Haziran – 1954 – 22 Mayıs 1973)

5-Mehmed Abdülaziz, Sultan Abdülaziz’in torunu, Reislik dönemi:

(22 Mayıs 1973 – 19 Ocak 1977)

6- Ali Vasıb, V.Murad’ın torununun oğlu Reislik dönemi:

( 19 Ocak 1977 – 9 Aralık 1983)

7- Mehmed Orhan, II. Abdülhamid’in torunu Reislik dönemi:

(9 Aralık 1983-13 Mart 1994)

8- Osman Ertuğrul, II. Abdülhamid’in torunu Reislik dönemi:

(13 Mart 1994- 23 Eylül 2009 )

9- Osman Beyazıd, Sultan Abdülmecid’in torunun oğlu, Reislik dönemi:

(23 Eylül 2009- …6 Ocak 2017)

10-Dündar (1930 Şam –18 Ocak 2021 Osman Bayezid Osmanoğlu'nun 6 Ocak 2017 tarihinde ölmesiyle Osmanlı Hanedan reisi olmuştur. 18 Ocak 2021 tarihinde Suriye Şam'da kaldırıldığı hastanede 90 yaşında ölmüştür.)

11- Harun Osmanoğlu 2021 –

Günümüz Osmanlı ailesinin hayattaki erkek üyeleri

1. Cengiz (1939, Kahire)

2. Osman Selaheddin ( 1940, İskenderiye)

3. Ömer Abdülmecid (1941, İskenderiye)

4.  Hasan Orhan (1946, Kahire)

5. Mehmed Ziyaeddin (1947, Kahire)

6. Selim (1949, Viyana)

7. Selim (1955, Frankfurt)

8. Orhan (1959, Beyrut)

9. Orhan (1963, Şam)

10. Ziyaeddin (1966, ABD)

11. Orhan Murad (1972, İngiltere)

12. Mahmud (1975, Londra)

13. Osman (1975, Salzburg)

14. Abdülhamid (1977, Salzburg)

15. Abdülhamid Kayıhan (1979, İstanbul)

16. Selim Süleyman (1979, İngiltere)

17. Nazım(1985, İngiltere)

18. Yavuz Selim (1989, İstanbul)

19. Turan Cem (2004, İngiltere)

20. Tamer Nihad (2006, İngiltere)

21. Muhammed Harun (2007,İstanbul)

23. Batu Bayezid (2008, İngiltere)

Adnan GÜLLÜ Tarih Araştırmacısı & Eğitimci-Yazar

Faydalanılan Kaynaklar NTV Tarih dergisi. “Osmanlı Hanedanı dört kıtada yaşıyor". Milliyet Gazetesi 15 Temmuz 2010