ELBİSTAN ve KOMŞU İLÇELERİ

               “Coğrafya tarihin sahnesi ve Coğrafya hayatta kalma sanatıdır. Coğrafyasını bilmeyen milletin tarihini başkaları yazar, tarihini bilmeyen milletlerin coğrafyasını da başkaları çizer.”

Tarihsel olaylar, coğrafyanın oluşturduğu sahnede geçer. Bu nedenle bir ülkenin tarihi, o ülkenin coğrafi konumundan etkilenir. Tarihi, bir tiyatro oyunu gibi kabul edersek, coğrafya bunun oynadığı sahnedir.  Bir tiyatro sahnesinin boyutları, ışık ve ses düzeni, oyunu nasıl olumlu ya da olumsuz biçimde etkilerse, coğrafya da tarihsel olayların akışını o derece etkiler. Tarih biliminin cevabını aradığı başlıca sorulardan ikisi, gazetecilikte ki gibi “nerede?” ve “ne zaman?” dır.

Elbistan’ın şu an komşu ilçelerinin isimleri üzerinde özet bir çalışmayı sunmakta yarar olduğu kanısındayım. Çünkü bu ilçelerin büyük bir kısmı o yüzyıllarda ELBİSTAN coğrafyasının içinde yer almaktaydılar.

AFŞİN: Eski ismi Arabissos olup daha sonra da Türkler tarafından Yarpuz denmiştir. Eski isimlerden biri de Efsus’tur bu ismin aslı Araw(a)-İssos kelimelerinden birleşmiştir. Arawa kenti demektir. İssos’un ise “Yeleşim” buradan: Kent anlamında olduğu bilinmektedir.  Yarpuz kelimesi ise Türkçede bir bitki (naneye benzeyen bir kokulu ot) adıdır. Afşin adına gelince, 1060’larda bölgede fetihler yapan Afşin Bey’in hatırasına 1944’te dönemin Maraş Milletvekili Hasan Reşit Tankut ve Tarihçi Ord. Prof. Mükremin Halil Yinanç tarafından verilmiştir.

GÖKSUN: Tarihi Roma İmparatorluğu’na çıkan ve Bizans döneminde kaynaklarda sıkça görünmeye başlayan Göksun’un eski isminin Latin kaynaklarında Cocussos’tan (Kokussos)olduğu, bunun sonunda ki ussos, sssos ya da assa kelimesinin köy, kasaba ve kent anlamlarına geldiği bilinmektedir. Ancak gerçek anlamda Cocussos kelimesinin ne manaya geldiği tam olarak bilinmemektedir. 

ANDIRIN: Kahramanmaraş’ın batısında bulunan ve pek çok tarihi mekâna sahip olan Andırın’ın aslı Andurana olup, And(a)- ura-(wa)’na “Yüce ana Tanrıça Yurdu”anlamına gelmektedir.

PAZARCIK: Eski yeri bağdanasır köyünde bulunan Pazarcık kazası’nın adına gelince Kayseri- Elbistan –Akçaderbent- Hades(Göynük- Bozlar) Halep tarihi ticaret yolu üzerinde bulunmasından dolayı burada bir pazar kurulmaktaydı.   Büyük pazar ise Kayseri’nin doğusunda Pınarbaşı’nın batısında Yabanlu ovasında (Pazarören) kurulurdu. 1400’li yılların müellifiel-Makrizî’nin Kitabü’s –Sülük adlı eserinde Pazarcık adı geçmektedir.

NURHAK: Nurhak’ın eski ismi Nur-ı hak olan dağdan adını almıştır. Söylentilere göre bu dağda geceleyin bulunan bir madenin parlamasından dolayı bu ismi almıştır. Kayseri üzerinden Elbistan’a gelen tarihi ipek yolu üzerinde bulunan Nurhak’tan Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde Malatya, Hısn-ı Mansur (Adıyaman), Samsat, Ayıntap (Gaziantep) ve Halep taraflarına ticaret yolları geçmekteydi. Nurhak çevresinde Ortaçağ’dan kalma kervancıların kaldığı hanlar bulunmaktadır. Yine bu kervanları korumak için kaleler yapılmıştır.

EKİNÖZÜ: 17 yüzyılda Osmanlı arşiv belgelerinde Cela adı ile bilinen yerin adı Ekinözü olarak değiştirilmiştir. Bölgenin Roma ve Bizans’tan beri yerleşim yeri olduğu bilinmektedir. Ayrıca bölgeye yerleşen CELEĞi Türkmenlerinden dolayı bu ismin verildiği kanaatindeyiz.

TÜRKOĞLU: Bu ilçenin eski adı İloğlu olup halk arasında Eloğlu olarak telaffuz edilmekteydi. İloğlu, ilçe kuran Tecürlü aşiretinin bir obasının adı olup 1866’da buraya yerleşmiştir. 1960’da kaza haline Eloğlu’nun adı Türkoğlu’na çevrilmiştir.

ÇAĞLAYANCERİT: İlçenin ismi bölgede yaşayan Oğuzların bir boyuna mensup olan Cerit aşiretinden gelmektedir. Osmanlı kaynaklarında Maraş bölgesinde yaşayan Cerit Türkmenleri Çağlayan cerit ve Kuşçu Ceridi diye ikiye ayrılmaktaydı. Kuşçu Ceridi Pazarcık taraflarında yaşarken, Çağlayan Cerit Türkmenleri ise şimdiki ilçenin bulunduğu bölgede yaşamaktaydı. Çevrede yaşayan Cerit Türkmenlerinin toplanması ile bu yerleşim birimi kurulmuştur. Osmanlı döneminde Göynük nahiyesine bağlı olan Çağlayancerit bir köy statüsündeydi.

Adnan GÜLLÜ (Tarih Araştırmacısı & Eğitimci-Yazar)

Faydalanılan Kaynak: BİR KENTİN HAFIZASI (Adnan GÜLLÜ) 2016 Göçer Yayınları Elbistan