DEBBAĞ’LIK MESLEĞİ ve TABAKHANE (1)

“Tabakhaneye b…k mu yetiştiriyorsun?”

Yaşamın içinde öyle garip meslekler var ki, insanlarda ister istemez tebessüme yol açmakta. İşte bunlardan biri olan tabakhaneye köpek dışkısı taşıma mesleği. Bu işi anlatmadan önce deyimleşen ve yaşamımızın çok alanında uygulanan sözcükler yumağını üzerinde duralım. Ve bunlardan biri olan “Tabakhaneye b…k yetiştiriyorsun” deyimi. Gelin hep birlikte bu deyimin hikâyesini 3 bölümde okuyalım.

 Osmanlı döneminde deri tekeli olan bir yer vardı; adı Safranbolu.. Safranbolu'da tabaklanmayan deriyi satanlardan, o dönemin tüccarları alış veriş yapmazlardı ve bu deri işi yapanlara Debbak(Dabbak) denirdi. O dönem çok para kazanan Safranbolulu iş adamları Köşkler, konaklar ve çok odalı evler yaptırmış, bazı evlerin içine çeşme dahi getirilmiştir... Günümüzde Safranbolu’yu ziyaret ederseniz bu şahane konakları müze gibi gezebilirsiniz.

Safranbolu'da taze köpek dışkısı için! Tabakhanelerde yaygın olarak binlerce köpek beslenirmiş. Ham deri,, kıllardan, yağ ve et tabakalarından mekanik olarak temizlendikten sonra kimyasal olarak işlendiği "sama" safhasında, taze köpek dışkısı enzimlerine ihtiyaç duyulduğundan, tabakhanelerin olduğu yerleşim yerlerinde çoluk çocuk ellerinde teneke maşrapalar, köpek dışkısı toplarlar, "sama" işlemi ancak dumanı tüten taze dışkı ile yapılabildiğinden koşa koşa tabakhanelere yetiştirirlermiş, çünkü bayatlarsa para etmezmiş.

Sonraları İstanbul Kazlıçeşme semtinde kurulan deri fabrikaları da aynı yöntemi yıllarca kullanmış. Hayvanların derilerinin işlendiği atölyeler köpek dışkısı için yanar tutuşurlarmış. Çünkü bir tek taze köpek bokunda bekletilen deri yumuşacık, kıl köklerinden arınmış, gözenekleri açık, ince, homojen... Yani kaliteli olabilirmiş. Bu nedenle köpek çiftlikleri kurulmuş... Binlerce köpek beslenmiş, üretilmiş ve hatta köpeğin dışkısını sıcak ve kurumadan yetiştirmek için sistemli bir iş örgütlenmesi kurulmuştur.

 Eskiden Elbistan’da dericilik sanatı olan Debbag’lar vardı. Bugünün Köprübaşı Mahallesi sınırları içinde kalan şimdinin Ceyhan Parkı’nın hemen karşısında şimdi ki adı “Durdu GÜLLÜ PARKI’”(Elbistan Belediyesi burada ki parkın adını sık sık değiştiriyor, şimdiki adını bilmiyorum) olan yerde Ceyhan nehrinin kenarında deri temizleme yeri olan Tabakhane vardı.

 Derilerin yıkandıktan sonra köpek dışkısının katılarak toplandığı sulu çukurun adına “Haden” denirdi. ( Maraş merkezde de bunun adı Elbeşte çukuru olarak adlandırılırdı) Bu hadenin bölgemizde dericilikten başka bir işlevi daha vardı. Kadın hastalığına yakalanmış olan kadınları buraya getirerek üstünden atlatırlardı ve onun iyileşeceğine inanılırdı. O hadenin suyundan şişelere doldurularak evlere götürülür, evin her köşesine dökülürdü. Amaç “eve kötü ruhlar gelmesin varsa büyüler bozulsun” diye dualar edilirdi. Haden sahibine de birkaç kuruş para ödenirdi. Bu hurafe olan bu gelenek yıllarca sürdü. O tabakhane devre dışı kalınca bu uydurma gelenekte bitti. (Devam Edecek)