Osmanlı İmparatorluğu’nun resmî adı Osmanlı” değil, “DEVLET-İ ALİYYE” idi ve batı dünyasında TÜRKİYE denirdi. Yıllardan beri bir “Osmanlı” tartışmasıdır gidiyor.

İki Türk Devleti Vardır. Osmanlı’nın eskisinin yahut yenisinin hayalini görenlerin ve isim değiştirmeye meraklı kim varsa hepsinin bilmeleri gerektiği temel husus şudur.

Bizim “Osmanlı” dediğimiz devlet, resmî ad olarak hiçbir zaman “OSMANLI DEVLETİ”, “Osmanlı İmparatorluğu” gibisinden içerisinde “Osmanlı” kelimesinin geçtiği bir isim kullanmamıştır; devletin resmî ismi asırlar boyunca “DEVLET-İ ALİYYE” yani “BÜYÜK DEVLET” olmuştur.

Abraham Ortelius’un 1579’da Anvers’te basılan Haritası. Altta “Türk İmparatorluğu” yazıyordu. Türk tarihinde aslında sadece iki devlet vardır: “Doğu” ve “Batı” Türk Devletleri. “Doğu Türk Devleti” Göktürkler’den başlar, Timur, Bâbür, Altınordu ve diğerleri ile devam eder. Batı’ya doğru ilerleyen Türkler de gittikleri yerlerde kendi devletlerini kurmuşlardır, Selçuklu ve Osmanlı İmparatorlukları ile Türkiye Cumhuriyeti de “Batı Türk Devletleri”dir.

John Speed’in 16. yüzyılda yaptığı “Türk İmparatorluğu” haritası bunda da aynı ibare vardır.

HANEDAN İSMİ GELENEĞİ

Tarihteki Türk Devletleri, yani Cumhurbaşkanlığı Forsu’nda da yer alan 16 devlet, “Doğu” ve “Batı” Türk Devletleri’nin devamlılık esası dâhilindeki yeni şekilleridir. Yıkılan bir devletin yerine derhal yenisi kurulmuş, Türkçe günlük konuşmada devletten bahsedilirken o kurucusunun yahut idarecisi olan hanedanın ismi ile söylenmesi gelenek olduğu için herbiri başka isimler almıştır. “Osmanlı” sözü de bu geleneğin devamıdır, yani devletten kurucusu ve asırlar boyunca idarecisi olan hanedanın adı ile bahsedilmesinin örneğidir. (Tarihçi Murat Bardakçı)

RESMİ İSMİ BUDUR

İmparatorluk isim olarak daima “DEVLET-İ ALİYYE” terkibini kullanmıştır ama son zamanlarında nadiren de olsa terkibin sonuna “Osmaniye” kelimesi de ilâve edilmiş ve “DEVLET-İ ALİYYE-İ OSMANİYE” hâlini almış ama resmî isimde bir değişiklik olmamış, her zaman “DEVLET-İ ALİYYE” olarak kalmıştır.

Osmaniye sözüne özellikle 19. asrın ikinci yarısından itibaren rastlanır, bazı Türkçe belgelerde de bu şekilde geçer ama uluslararası yazışmalarda ve yabancı memleketler ile yapılan anlaşmaların Türkçe tercümelerinde, yani resmiyette daima “Devlet-i Aliyye” vardır. Peki, devletin Türkçesi bu şekilde olan ismi yabancı yayınlarda, belgelerde, yazışmalarda, vesairede nasıl geçiyordu. Batı dünyası “Devlet-i Aliyye” karşılığı olarak her zaman “TÜRKİYE”yi kullanmıştır!  Devletin ismi yazıldığı batı diline göre “Turquie”, “Turkey” yahut “Turchia” veya “Türkei” olmuş, imparatorluktan bahsedildiğinde de “Türk İmparatorluğu” denmiştir.

Unutmayalım Anadolu’nun ve resmî adı “Devlet-i Aliyye” olan, resmiyet dışında “Osmanlı Devleti” şeklinde kullanılan imparatorluğun hâkim olduğu topraklar da Batı’da 11. asırdan buyana “TÜRKİYE” diye bilinir! Bu ismin ilk kullanılışına Türkler’ in 1071’deki Malazgirt Savaşı’nın ardından bölgeye kalabalık gruplar halinde yerleşmelerinden hemen sonra, 1085’te tesadüf edilir. Eski asırlarda çizilen bütün haritalarda, yazılan tarih kitaplarında, batılıların kaleme aldıkları seyahatnamelerde ve bu topraklarla alâkalı olarak yazılanların tamamında devletin ismi “TÜRKİYE”, bulunduğu topraklar da “ANADOLU” diye geçer.

Avrupalıların bölgeden bu şekilde bahsetmeleri, Alman Kralı Friedrich Barbarossa’nın 12. asırda katıldığı Haçlı Seferi’nin ardından yoğunluk kazanır, derken 13. yüzyılın meşhur keşiş, diplomat ve yazarı Simon de Saint-Quentin’in de eserlerinde “Türkiye” sözünü kullanması üzerine kavram tamamen yerleşir. O zamanki Türkiye’nin sınırlarının belirsiz olmasına rağmen devletin ismi artık “Türkiye”, arazisi de “Anadolu”dur! Seyyahlar eserlerinde “Türkiye’ye gidiyoruz”, “Türk topraklarına girdik” diye yazarlar; Osmanlılardan “Türk” sözü ile bahsedilir, padişaha da “Türkler’in Sultanı” yahut “Türkler’in İmparatoru” denir.

ZAYIF ZAMANDAKİ İSİM

Bir devletin büyüklüğünü taşıdığı tantanalı isim değil, sahip olduğu güç gösterir ve “Devlet-i Aliyye”nin sonuna gayrı resmî şekilde “Osmaniye” kelimesinin ilâve edildiği devirde, yani 19. asırda devlet gücünün zirvesinde değil; en zor, en sıkıntılı ve en zayıf günlerindedir...

Yabancı Bazı Kaynaklarda Osmanlı Devleti’nin İsmi:

•              İngilizce: Turkey (Halk Latincesi'nden türetilmiştir) ya da Turkish Empire. Günümüzde modern Türkiye için "Turkey" kullanımının yaygın olmasının yanı sıra "Republic of Turkey" kullanımıyla Osmanlı İmparatorluğu dönemi ile modern Türkiye dönemi birbirinden ayrılır.

•İngilizce: Ottoman Empire, Osmanic Empire, Osmanian Empire

•Osmanlıca: Farsça: Devlet-i Âliye-yi Osmâniyye (Yüce Osmanlı Devleti)

•Osmanlıca: Devlet-i Âliye (Yüce Devlet)

•Osmanlıca: Devlet-i Ebed-Müddet (Ebedi Devlet)

•Osmanlıca: Memâlik-i Mahrûse (Korunmuş Memleket)

•Osmanlıca: Memâlik-i Mahrûse-i Osmanî (Osmanlılar'ın Korunmuş Memleketi)

•Türkçe: Türkçe: Osmanlı İmparatorluğu, Türkçe: Osmanlı Devleti

•Arapça: Arapça: Ad-Dawlat al-ʻĀlī al-ʻUthmānī (Ebedi Osmanlı Devleti)

•Modern Yunanca:  Othomanikí Aftokratoría (Osmanlı İmparatorluğu)

•Gürcüce: Osmaletis Imperia (Osmanlı İmparatorluğu)

•Ermenice: Osmanyan Kaysroutyoun (Osmanlı İmparatorluğu)

•Arnavutça: Perandoria Osmane (Osmanlı İmparatorluğu)

•Macarca: Oszmán Birodalom (Osmanlı İmparatorluğu)

•Rusça: Османская империя (Osmanlı İmparatorluğu)

Faydalanılan Kaynaklar: Vikipedi Özgür Ansiklopedi. Osmanlı Tarihi Interaktif CD-ROM (Türk Tarih Kurumu Yayınları XXXI. Dizi-Sa.2) Tarih Dergisi (Murat Bardakçı)

Adnan GÜLLÜ Tarih Araştırmacısı & Eğitimci-Yazar